Мүрү, I Хоро нэһилиэктэрин бочуоттаах олохтооҕо, РФ үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Арассыыйа суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ Светлана Михайловна Бурцева Мүрү алаас саамай кэрэ сириттэн, солко суугунуур хатыҥнардаах Чараҥ бөһүөлэгиттэн төрүттээх. Аан бастаан педагогическай үлэтин 1985 сылтан үөрэммит оскуолатыттан саҕалаабыта. В.Н. Мигалкин аатынан пионерскай дружина старшай пионербаһаатайынан үлэҕэ завуч Ольга Иннокентьевна Неустроева уонна дириэктэр Иван Афанасьевич Алексеев ылбыттара.
Онон кинилэр үөрэнээччилэрэ педагог, учуутал буоларыгар тирэх уурбуттара, ииппиттэрэ-үөрэппиттэрэ. Салгыы саха тылын уонна литэрэтиирэтин учууталынан үлэлээбитэ. Чараҥ оскуолатыгар бииргэ үлэлиир дьоно үксэ үөрэппит учууталлара этилэр: Клара Неустроева, Анна Алексеева, Вера Бурцева, Николай Бурцев, Зинаида Стрекаловская буолан кинини элбэххэ уһуйбуттара, такайбыттара. Алын сүһүөх кылааска үөрэппит учуутала, пионербаһаатайа Клара Афанасьевна киниэхэ олоҕун устатын тухары настаабынньык буолбута. Үлэ үөһүгэр алтыспыт дьоно Григорий Бурцев, Елизавета Попова, Надежда Свинобоева, Тамара Крылова күн бүгүнүгэр диэри билсэр үтүө сүбэһиттэрэ.
1994 сылтан эмиэ үөрэммит оскуолатыгар Г.В.Егоров аатынан Мүрү 1 №-дээх орто оскуолатыгар иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччынан анаммыта. Ол саҕана дириэктэринэн Петр Николаевич Бурцев үлэлиирэ. Оскуолаҕа олус үчүгэйдик бииргэ үлэлээбит дьонун: Парасковья Гоголеваны, Светлана Ушницкаяны, Римма Винокурованы, Василий Парникову, Екатерина Парникованы, Анна Колесованы, Мария Константинованы, Оксана Атласованы, Анна Фоминаны, Саргылана Никитинаны, Надежда Лазареваны о.д.а. киэн тутта ааттыыр. Улуус саамай улахан оскуолатыгар бу дуоһунаска кини 16 сыл үлэлээбитэ, онон дьону кытта үлэҕэ уһуйуллар үтүөкэннээх кэми ааспыта. Иитии үлэтигэр эппиэтинэстээх буолан буруйу оҥорууну, бэрээдэги кэһиини өйдөтөр, сэрэтэр үлэни тэрийиигэ болҕомтотун туһаайан, 15 сыл устата ЮДМ (Юный друг милиции) этэрээтин салайбыта. Бу этэрээттэн элбэх оҕо сокуону араҥаччылыыр үлэһит буолбута. Бу хайысхаҕа үлэлээбит уопутугар олоҕуран “Профилактика правонарушений и безнадзорности несовершеннолетних в системе: школа-семья-социум в условиях сельской школы” методическай босуобуйаны суруйбута өрөспүүбүлүкэҕэ тарҕаммыта. Бу үлэтинэн рекомендация ылан, научнай эйгэҕэ киирэн үлэлээн испитэ.
2010 сыллаахха улуустааҕы оҕону, дьиэ кэргэни реабилитациялыыр кииҥҥэ иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччынан киирбитэ. Тэрилтэ 2011 сыллаахха «Интеграция+» базовай программатынан экспериментальнай площадка буолбута, үгүс үлэни көрсүбүтэ, үрдүк ситиһиилэммитэ. Бу кэмҥэ олох ыарахан түгэннэрин көрсүбүт оҕолор тустарынан хоһоонноро уонна кэпсээннэрэ суруллан саҕаламмыттара. Төрөппүттэргэ аналлаах «Кэлэр кэскили быһымыах» кинигэтэ 2011 сыллаахха “Бичик” кинигэ кыһатыгар бэчээттэммитэ. Бастакы дириэктэрин Анна Прокопьевна Бурнашеваны “бэйэтин уопутуттан миэхэ үгүһү бэрсибитэ, салайар үлэ ымпыгар-чымпыгар тиийэ үөрэппитэ, мин үлэбин үрдүктүк сыаналаабыта, киниэхэ махталым муҥура суох” диэн истиҥник ахтар, саныыр.
Билигин стационарнай отделение сэбиэдиссэйинэн үлэлиир, бэйэтин баай уопутугар олоҕуран эдэр специалистары үөрэтэр, такайар. “Ханна оҕо баар да, онно иитии-үөрэтии наукаҕа олоҕуран тэриллиэхтээх” диэн өйдөбүлүнэн салайтарар. Бу тэрилтэ оҕону уонна дьиэ кэргэни кытары үлэҕэ кэккэ ситиһиилэрдээх, куруук саҥаттан-саҥа технологиялары туһанан аныгы олоҕу кытары тэҥҥэ хардыылыыр. Билиҥҥи дириэктэрин Иннокентий Иннокентьевич Сергеевы уонна саамай уһуннук бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрин Зоя Сивцеваны, Виктория Татаринованы, Мария Готовцеваны кытары өйдөһөн-өйөһөн үлэлиириттэн астынар. Тэрилтэ үлэһиттэрин барыларын кытары бииргэ ситиһиилээхтик үлэлии сылдьарыттан үөрэр, истиҥник махтанар.
2011 сылтан улуустааҕы Ис дьыала отделыгар уопсастыбаннай сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн, 2012 сылтан төрөөбүт дойдутугар 1-кы Хоро нэһилиэгин дьокутаатынан уонна 2013 сылтан улуустааҕы “Кэскил түһэ” ийэ тыл түмсүүтүн салайааччытынан күн бүгүнүгэр диэри үлэлии сылдьар. Өссө 2021 сылтан улуустааҕы “Уһуктуу” айар куттаахтар түмсүүлэригэр киирбитэ. Светлана Михайловна: “Оскуола эрэ олоҕунан олорбут сылларбар элбэҕи да сүтэрбит эбиппин диэн билигин элбэхтэ саныыбын. Олохпор атын ааны аспыппын кэмсиммэппин, мин билигин киэҥ эйгэлээх киһибин. Алтыһар дьоммор барыларыгар өрүү сылаас махталлаахпын”, – диэн этэр.
Светлана Бурцева оскуолаҕа үөрэнэр сылларыттан саҕалаан хоһоон суруйар. Оччолортон айар куттаах киһи: “Оскуолаҕа үлэлиир кэмнэрбэр оройуон хаһыатыгар суруйан саҕалаабытым, Мүрү 1 №-дээх орто оскуолатыгар үлэлиир кэммэр оскуола иһинэн “Сыдьаай” диэн ааттаах хаһыаты тэрийбитим. Ити курдук мин хаһыаты кытта ситимим олохтоммута”, – диэн ахтар. Онтон 2010 сылтан улуус хаһыатын уопсастыбаннай кэрэспэдьиэнин быһыытынан оҕону иитиигэ, төрөөбүт нэһилиэгин уонна тэрилтэтин үлэтин-хамнаһын туһунан сырдатар суруйуулара бэчээккэ элбэхтик тахсан барбыттара. Айар үлэтэ кэҥээн, 2020 сылтан улуус хаһыатыгар “Дойдум дьоно” авторскай балаһатынан тахсыбыта. Балаһаҕа кини тапталлаах Чараҥын үлэһит дьонун сырдатан кэллэ. Бу айымньылаах үлэтин түмүгүнэн 2020 сылга “Сыл бастыҥ кэрэспэдьиэнэ” ааты ылбыта. 2021 сыллаахха Арассыыйа суруналыыстарын Сойууһугар чилиэнинэн киирбитэ. Үлэлиир тэрилтэтигэр оҕолорго “Илдьит” диэн эдэр кэрэспэдьиэнннэр постарын тэрийэн айымньылаахтык үлэлэтэр.
Светлана Бурцева Суугунай Чараана диэн айар ааты ылыныаҕыттан ыла суруйар эйгэҕэ бигэтик киирдэ. 2021 сыллаахха үс кинигэни таһаартаран, сүрэхтээн элбэх киһини соһутта да, үөртэ даҕаны. 2022 сыллаахха өссө икки кинигэтэ бэчээттэммитэ. Быйыл 8-с кинигэтэ күн сирин көрүөҕэ, ону кытары өссө биир таһаарыыта бэлэмнэнэн, оҥоһуллан тахсыаҕа.
“Суруйар эйгэҕэ киириибэр уонна айымньыларым күн сирин көрүүлэригэр улууспут баар-суох соҕотох “Мүрү саһарҕата” хаһыатын редакциятын өҥөтө, оруола улахан. Бу сүрдээх үлэһит, айымньылаах тэрилтэ салайааччытыгар Наталья Гаврильевна Поповаҕа уонна бары үлэһиттэригэр истиҥник махтанабын, дьоҕурдарыгар сүгүрүйэбин”, – диэн айар талааннаах, салайар дьоҕурдаах, үлэни, оҕо иитиитин үрдүктүк тута сылдьар педагог Светлана Бурцева үтүө тылыгар харда махталы этэн туран, олоҕун өссө үрдүк кыайыыларынан туолан истин, айар аартыгын өрүү аһаҕас, ситиһиилээх буоллун диэн баҕарабыт.
Мария Готовцева, реабилитационнай киин отделын сэбиэдиссэйэ:
– Светлана Михайловна биһиги тэрилтэбитигэр саамай тутаах сүбэһиппит. Кини холку майгылаах, үгүс билиилээх, педагогическай уопуттаах, салайар үлэҕэ өр кэмҥэ үлэлии сылдьар бастыҥ настаабынньыкпыт буолар. Светлана Михайловна ис-иһиттэн култууралаах, киэҥ көҕүстээх, ханнык баҕарар боппуруоска сүбэ-ама буолар, көмөлөһөр. Кини дэгиттэр талааннаах суруйааччы, суруналыыс, хомоҕой хоһоонньут, үгүс кинигэ, хомуурунньук ааптара.
Дьиҥнээх патриот быһыытынан саха тылын үйэтитиигэ, оҕо төрөөбүт тылын-өһүн билэрин туһугар өбүгэбит сиэрин-туомун күннээҕи олоххутугар тутта, үлэҕитигэр киллэрэ сылдьыҥ диэн куруутун сүбэлиир, ирдиир. Оҕо олох араас очурдарыгар оҕустарбакка киһи быһыытынан сөптөөхтүк иитиллэн тахсарыгар, олоххо миэстэтин буларыгар иитии сүрүн соругунан норуот педагогикатын туһанабыт. Маныаха Светлана Михайловна иитии үлэтин систиэмэлээбит, сааһылаабыт сүҥкэн оруоллааҕын бэлиэтиибит. Саҥалыы көрүүлээх буолан үлэбитигэр араас технологиялары, сонун сүүрээннэри киллэрэрбитин өрүү ирдиир. Кини хас даҕаны проектнай-грант кыайыылааҕа буолан, тэрилтэбит материальнай баазата хаҥыырыгар киэҥ үлэни ыытар.
Светлана Михайловнаны кытары оҕону иитиигэ, ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит дьиэ кэргэни кытары уустук үлэҕэ бииргэ сылдьыбыппыт хаһыс да сыла. Мин киниттэн элбэххэ үөрэнэбин. Бииргэ алтыһан, уопсай тылы булан үлэлии сылдьарбыттан астынабын, киэн туттабын.
Екатерина Захарова