Марина Бурнашева Тулуна оскуолатыгар миигиттэн биир кэрдиис үрдүк кылааска да үөрэннэр, тоҕо эрэ улахан кыыс курдук көрөрүм. Куруутун дьоһуннаах, дуоспуруннаах сылдьара. Учууталлар тута сылдьалларын курдук, дипломат суумканы тутара, санаабар, кини дьоһунун өссө бигэргэтэрэ. Үөрэнэр кылааһыгар орой-мэник уол элбэх этэ, ол эрээри Марина тылыттан тахсыбаттар быһыылааҕа. Дьиэтигэр ыал улахан оҕото буолан буоллаҕа, өрүү тугу эрэ дьаһайа-үлэлии сылдьар буолара. Оскуола кэнниттэн акушер үөрэҕин бүтэрэн Медицинэ национальнай киинигэр балачча убаастанар, хайҕанар исписэлиис буолбутун билэрбит. Ол кэннэ кэргэн тахсан Бээрийэҕэ ыал, ийэ буолан олорорун истэр этибит.
Командировкаҕа аттаныахпыт иннинэ тустаах салайааччыны кытта тугу суруйарбытын барыллаан былаанныыр үгэстээхпит. Бээрийэ нэһилиэгин баһылыга Петр Васильев: «Биир талааннаах, бастыҥ ийэ, хаһаайка Марина Турантаеваны сырдатыҥ», – диэн чопчу эппитэ. Дьэ, онон бииргэ улааппыт кыыспын, омуннаабатахха даҕаны, отучча сыл көрбөтөх Маринабын кытта көрсөн кэпсэтэр түгэн тосхойдо. Мин иннибэр саха Далбар Хотуна, Бээрийэ нэһилиэгин биир сис ыалын ийэтэ Марина Турантаева олорор.
– Марина, бастакы ыйытыым – куорат сириттэн ордорон, кытыы нэһилиэккэ олохсуйууҥ туһунан кэпсээ эрэ.
– Кэргэн тахсан баран бастаан куоракка олорбуппут. Кэргэним аатырбыт эмчит Гурий Турантаев кыра уола Иван. Оҕолонон олордохпутуна, дьоммут сааһырдылар, көмөҕө наадыйдылар диэн 2006 сыллаахха Бээрийэҕэ көспүппүт. Дьоммутун кытта олорбуппут, оҕонньорго наһаа элбэх киһи кэлэн эмтэнэрэ, сылдьара. Ол ыалдьыттары көрсүү, аһатыы дьиэ хаһаайкаларыгар сүктэриллэр буоллаҕа. Бэйэм дьонум сүөһү ииттэллэр этэ гынан баран, биһигини сүөһү көрүүтүгэр төрүт чугаһаппаттар этэ. Манна кэлэн баран, дьэ, сүөһү көрүүтүгэр бэйэм баҕабынан сыһынным. Нэһилиэккэ биэлсэр суох этэ, өрүү кэлэн үлэлээ диэн ыҥыраллар этэ да, оҕолорум кыра буоланнар, сөбүлэммэтим. Оҕолор улаатаннар, 2015 сылтан социальнай үлэһитинэн үлэлии сылдьабын.
– Хаһаайыстыбаҥ туһунан кэпсиэҥ дуо?
– Кэргэним ДьТХА-ны бүтэрбитэ, билигин манна тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ. Былырыын саҥа хотон туттубуппут. Быйыл 20 сүөһүнү кыстатабыт. Урут ыанар ынаҕы 9-һу эҥин тутар буоларбыт. Билигин 5 ынахтаахпыт. Миэстэтигэр үүтү туппаттар, ол иһин ынаҕы иитэр ыарахаттардаах буолла. Онон субай өттүн элбэттибит. Нэһилиэк дьиэтэ барыта киин ититиинэн хааччыллар буолуоҕуттан тыа сирин дьонун олоҕо чэпчээтэ диэн үөрэбит.
Кэргэним Иван наһаа дойдумсах буолан манна кэллэхпит дии. Кини сорсуннаах булчут, онон булду-аһы астыырга эмиэ Бээрийэҕэ кэлэн үөрэммитим. Доҕорум дьонун дьыалатын салҕаан, хаһаайыстыбаларын тутан, дьиэ кэргэммит бигэ тирэҕин төрөөбүт дьиэтигэр-уотугар түстүүрүттэн махтанабын.
– Оччотугар аскыт барыта бэйэҕититтэн буоллаҕа? Ордорунаргытыттан дохуот аахсаҕыт дуо?
– Саас, күһүн суолбут олоччу быстан хаалар. Онон бу нэһилиэк дьоно аспытын хаһаанар үгэстээхпит. Суолбут быһынна даҕаны, маҕаһыыҥҥа эгэлгэ ас суох буолан хаалар. Оҕолор сонун ас эҥин көрдүүллэрэ ханна барыай? Биирдэ кэргэним убайын сүбэтинэн ютубка көрөн сыыр оҥорон боруобалаатым. Табылынна, оҥоһуута сүрдээх судургу эбит. Сулугуни, моцарелла, имеритинскай көрүҥнэри оҥоробун. Өскөтүн суоллаах эбиппит буоллар, сыыры киһи көҥүл дэлэтэн атыыга таһаарыан сөп эбит.
Мин уопсайынан үрүҥ аһы астыырбын сөбүлүүбүн. Суораты күн аайы оҥорон, манна атыыга таһаарабын. Иэдьэгэйи, сүөгэйи, арыыны, чөчөгөйү хамаҕатык атыылаһаллар, ону бэйэм дьиэлэригэр тиэрдэн биэрэбин.
Үрүҥ аспыттан киирбит харчыны туспа уурабын. Оннук гыннахха, киһи интэриэстэнэр, үлэҥ түмүгэ көстөр. Муус устартан саҕалаан 100 тыһыынчаны мустум. Бэтэринээринэй өҥө да балачча сыаналаах, ону үүтүм харчытыттан төлүүбүн. Убаһа, сүөһү иһин биирдэ сиир гына арааран эмиэ атыылыыбын. Убаһа быарыттан, хааныттан, этиттэн туспа набор оҥорон атыылыырбын астынан ылаллар.
– Элбэх оҕолоох эбиккит, оҕону иитиигэ туох ураты ньымалааххытый?
– Саха сиэринэн. Эбэбит Харитина, эһэбит Гурий сүрдээх оҕомсох дьон этилэр. Үс улахан оҕо кинилэр көрүүлэригэр улааппыттара. Онон оҕолорбут сахалыы үгэһинэн иитиллибиттэрэ.
Улахан уолбут Гурий устудьуон. Уля, Уйгууна диэн кыргыттарбыт Кэптэнинэн, Тиит Арыынан үөрэнэ сылдьаллар. Маннааҕы оскуолаҕа учуутал тиийбэт, онон итинник атын сиргэ үөрэтэ ыытарга күһэллэбит. Бэйэбитигэр кыра кыыспыт мурун бүөтэ Оля баар.
– Үлэҕиттэн, хаһаайыстыбаҕыттан быыс булан тугунан дьарыктанаҕыный?
– Оскуола эрдэхтэн барытыгар көхтөөх этим. Ол эрээри үҥкүүгэ сыстыбатаҕым. Манна, дьоҕус дэриэбинэ буолан, киһи барыта кыттар, арыыланан хаалар төрүөт суох буолар. Дьэ, доҕоор, манна аны үҥкүүлүүр буоллум. Ыһыахха лабаа тутан баран хаамартан саҕаламмыта. Бастаан дьарыктанарга ыарахаттардаах этэ. Манна үрдүк үөрэхтээх хореограф Анастасия Васильева баар. Кини Михаил Васильевтыын үҥкүү доҕуһуолун үҥкүүгэ диэн анаан оҥороллор. Оннук дьарыктанаммыт улуус, өрөспүүбүлүкэ, Россия таһымыгар үҥкүүлээтибит. “Саха” НКИХ “Үҥкүүлээ” бырайыагар кытынныбыт. Оннооҕор сольнай үҥкүүбүнэн улууска лауреат буолан турабын.
– Марина, оччотугар бэйэ бородууксуйатынан бэйэҕит аһыыргыт таһынан дьону иҥэмтиэлээх аһынан хааччыйан, эбиитин дохуоттанар суолу буллаххыт дии. Тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанааччыларга тугу этиэҥ этэй?
– Дэриэбинэҕэ олох – көҥүл. Бириэмэҕин аттарыннаххына, хаһаайыстыба да көрөҕүн, үлэлиигин даҕаны. Барытыгар тииһинэҕин. Аны Бээрийэҕэ сүөһүнү, сылгыны дэлэтэргэ бары усулуобуйа барыта баар. Бастакытынан, оттуур сир дэлэй, төттөрүтүн оттуур киһи суох. Маны таһынан сүөһү, сылгы сүтэр диэн кыһалҕа төрүт суох. Киһиэхэ барыта бэйэтиттэн тутулуктаах, эн баҕарар дьыалаҕар ис сүрэхтэн ылсар буоллаххына – барыта сатанар. Тыа сирэ киһи олороругар табыгастаах, киэҥник да тыына сылдьар астык буолбаат!
Тыа сирин уйгутун түстээччи, дэлэтээччи саха Далбар Хотуттара, элбэх оҕону төрөтөр саха ыала сир-сир үксээтэр – норуот кэскилэ бигэ буолара саарбахтаммат. Маннык дьонтон биирдэстэрэ Бээрийэ мааны кийиитэ Марина Турантаева истиҥ ийэ, сатабыллаах хаһаайка аналын сүгэ сылдьарыттан ис сүрэхпиттэн үөрдүм уонна сахалыы сэмэйдик киниэхэ сүгүрүйдүм.