Хоноҕордооҕу «Түһүлгэ» сынньалаҥ киинигэр дэгиттэр талааннаах баянист, контрабасист, ырыаһыт, “Хоноҕор” ырыа автора, үҥкүүһүт, драмартист, фотограф, спорт бары кэриэтэ көрүҥүнэн – сүүрүүнэн, хайыһарынан, баскетболунан, тустуунан дьарыктаммыт, оройуон чиэһин республикаҕа элбэхтик көмүскээбит спортсмен, байанайдаах булчут, Суотту нэһилиэгэр өр сылларга Хоноҕор культуратын дьиэтигэр дириэктэринэн, республикатааҕы көмөлтө оскуолаҕа учууталынан, иитээччинэн таһаарыылаахтык үлэлээбит СР культуратын туйгуна Данил Константинович Кычкин (1944-2000) төрөөбүтэ 80 сылыгар аналлаах ахтыы киэһэтэ ахсынньы 21 күнүгэр үрдүк тэрээһиннээхтик ыытылынна. Нэһилиэк историятын биир кэрдиис кэмин арыйар истиҥ тэрээһиҥҥэ Данил Константинович олоҕун доҕоро, кэргэнэ Федора Ивановна Кычкина, кыыһа Марфа Даниловна Кычкина, итиэннэ сиэннэрэ, чугас аймахтара, бииргэ алтыспыт, үлэлээбит дьоно, үөлээннээхтэрэ кэлэн ыалдьыттаан, истиҥ сэһэргэһии, кэпсэтии буолла.
Тэрээһин 1-кы чааһыгар Д.К. Кычкин үтүө олоҕун, айымньылаах үлэтин сырдатар «Эн өрүү өйбүтүгэр сырдыыгын, эн өрүү сүрэхпитигэр ыллыыгын» ахтыы кинигэ сүрэхтэниитэ буолла. Кинигэни хомуйан оҥордулар, үбүлээн таһааттардылар кыргыттара Марфа уонна Зоя Кычкиналар, кинигэ тахсыытыгар сыралаһан үлэлэстэ Саха сиригэр медицина кэлим проблемаларын чинчийэр наука киинин редактора Сахая Васильева, ахтыылары хомуйан бэчээттээһиҥҥэ культура, библиотека ветерана, СР культуратын туйгуна Фаина Ширяева, уонна Хоноҕор олохтоох библиотекатын сэбиэдиссэйэ Ирина Осипова үлэлэстилэр. Кинигэ 40 экземплярынан бэчээттэнэн таҕыста.
Саҥа тахсыбыт кинигэ биһирэмин, ахтыы киэһэни Осипова И.А. кинигэ ис тутулун, суолтатын сиһилии билиһиннэрэн, хомоҕой тылынан кэлбит ыалдьыттары кэпсэтиигэ кытыннаран уонна Ф.Н. Ширяева Данил Константинович олоҕун кэрчиктэрин, республикатааҕы көмөлтө оскуолатыгар эдэр эрчимнээх сааһын анаан уһуннук үлэлээбитин, салгыы культура дьиэтигэр айымньылаахтык дириэктэрдээбитин туһунан дьон-сэргэ болҕомтотун тардан сырдатан, иилээн-саҕалаан ыыттылар.
Өйдөбүнньүк тэрээһин ыалдьыттара кинигэ тула кэпсэтиигэ, ахтыыга кытыннылар. Маҥнайгынан Данилы олус күндүтүк саныыр, кинини кытта Сыырдаах оскуолатыгар бииргэ үөрэммит дьүөгэтэ, 80 сааһыгар сылдьар ытык киһи, Саха АССР үтүөлээх учуутала Дарья Константинова олус долгуйан ахтыы оҥордо. Салгыы Данил ийэтин Ширяева Марфа Гаврильевнаны-Маҥан Мааппаны кытта бииргэ төрөөбүт Николай Гаврильевич Ширяев-Атаскаан Уус кыргыттара – Уус Алдан Сыырдааҕыттан СР социальнай көмүскэл сулууспатын туйгуна Прасковья Ширяева, кини эдьиийэ Мэҥэ-Хаҥалас Майатыгар олорор СР кооперациятын туйгуна Матрена Сергучева (Ширяева) истиҥник аҕыннылар. Ону тэҥэ Майаттан Данил Константинович бииргэ төрөөбүт эдьиийин кыыһа, СР үөрэхтээһинин бочуоттаах ветерана Галина Олесова (Сергучева) Данил бииргэ төрөөбүт убайын Михаил Константинович уолун Конон Кычкинныын кэлэн бу тэрээһиҥҥэ кытыннылар. Галина Георгиевна аҕатын өттүнэн Кычкиннар улахан аймах төрүччүтүн илдьэ кэлэн көрдөрөн, кэпсээн, бэртээхэй ахтыы оҥорон, чугас аймахтары ситимниир тэрээһин буолбута кэрэхсэбиллээх.
oplus_2
oplus_2
Данил Константиновичтааҕы кытта ыкса ыаллаһа олорбут И.П. Субурусскай, М.Е. Иванова уоллара, үлэ ветерана, РФ бочуоттаах радиһа, СР сибээһин бочуоттаах үлэһитэ Сергей Васильев эмиэ олус истиҥник аҕынна.
Салгыы Данил Константиновичтыын Хоноҕорго республикатааҕы көмөлтө оскуолатыгар бииргэ үлэлээбит коллегалара – РФ үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, СР үөрэҕирии систиэмэтин туйгуна Лариса Жиркова, педагогическай үлэ, сыана ветерана Любовь Терентьева, СР үөрэҕирии систиэмэтин бочуоттаах ветерана, туйгуна, Хоноҕордооҕу “Чуораанчык” уһуйаан сэбиэдиссэйэ Галина Заровняева, РФ үөрэх эйгэтин бочуоттаах аҕа сүбэһитэ, учууталлар учууталлара, саҥалара кэһиилээх оҕолору үөрэтэр Республикатааҕы коррекционнай оскуола учуутала Надежда Егорова, РФ үөрэх эйгэтин бочуоттаах үлэһитэ, СР үөрэхтээһинин туйгуна Антонова Светлана уонна көмөлтө оскуолаҕа үөрэммит оҕуруотчут, иистэнньэҥ идэлээх Марианна Болтунова сыанаҕа тахсан ис сүрэхтэн ахтыы оҥордулар, сэмэй бэлэхтэрин туттардылар.
Маны тэҥэ бу киэһэ Данил Константинович туһунан истиҥник ахтыы оҥордулар, бэлэхтэрин туттардылар ытыктыыр-убаастыыр биир дойдулаахтарбыт – үлэ, сыана ветерана, “Илгэ” фольклорнай ансаамбыл тутаах солистката, хоһоонньут, мелодист Мария Федорова, “Илгэ” ансаамбыл аатыттан – ансаамбыл салайааччыта, СР доруобуйа харыстабылын туйгуна Альбина Максимова, Суотту нэһилиэгэр өр сылларга аҕа баһылыгынан таһаарыылаахтык үлэлээбит СР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Василий Иванов. Хоноҕор биригээдэтигэр биригэдьииринэн үлэлээбит СР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ В.Н. Пермяков кыргыттара, “Түһүлгэ” СК өр сылларга дириэктэринэн үлэлээбит Л.В. Пермякова бииргэ төрөөбүт балтылара Дьокуускай куораттан Ирина Протопопова уонна Анна Пермякова ис сүрэхтэн ахтыы оҥорон, сэмэй бэлэхтэрин туттардылар. Олохтоох дьаһалта аатыттан Суотту нэһилиэгин баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Сергей Ксенофонтов эҕэрдэ тыл этэн, махтал сурук, сэмэй сувенирдары Данил Кычкин чугас дьонугар туттарда. “Түһүлгэ” СК сэбиэдиссэйэ, нэһилиэк бочуоттаах олохтооҕо Екатерина Гоголева эҕэрдэ тыл этэн, ахтан-санаан “XXI үйэ. Тыа сирин культуратын кииннэрэ” бу сылга тахсыбыт энциклопедияны Д.К. Кычкин дьиэ кэргэнигэр дохсун ытыс тыаһынан бэлэх уунна. Түмүккэ Марфа Даниловна кинигэ тахсыытыгар, биэчэр тэрээһинигэр күүс-көмө буолбут бар дьонугар махтал суруктары, өйдөбүнньүк бэлэхтэрин туттарда.
Фойеҕа Данил Константинович олоҕун, үлэтин кэпсиир Кычкиннар дьиэтээҕи архыыптарыттан сэдэх хаартыскаларынан, кинигэлэргэ киирбит кини туһунан ыстатыйаларынан дириҥ ис хоһоонноох быыстапка туран, дьон сэҥээриитин ылла. Ахтыы киэһэтин устата көрөөччү саалатыгар Данил Константинович туһунан медиапрезентация көһүннэ.
Маны тэҥэ “Түһүлгэ” СК тэрийиилэринэн «Алыптаах аартыктары арыйаннар» көлүөнэ ситимин кэрэ кэнсиэригэр биир дойдулаахтарбыт ылбаҕай ырыаларын бэлэхтээтилэр. Кэнсиэри сынньалаҥ киин уус-уран салайааччыта, СР культуратын туйгуна Валентина Сергеевна Бубякина ыытта. Д. Кычкин байаанын доҕуһуолунан элбэхтэ сыанаҕа ыллаабыт, күн бүгүнүгэр диэри ыллыы-туойа сылдьар, үлэ, сыана бэтэрээнэ, Суотту нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Мария Федорова ырыанан биэчэри киэргэттэ. Байааҥҥа доҕуһуоллаата СӨ култууратын туйгуна, култуура бэтэрээнэ, “Аартык” ВИА кыттыылааҕа Ариан Васильев. Ахтан аһарар буоллахха, “Аартык” ВИА 1986 с. Д. Кычкин көҕүлээһининэн, тэрийиитинэн тэриллибитэ, бастакы саҕалааччылар — Иван Васильев, Алексей Сыроватскай, Ариан Васильев, Александр Герасимов, Валерий Новгородов, Николай Петухов, Николай Портнягин, Петр Бубякин, Артур Васильев этилэр, Галина Блинова, Ольга Портнягина, Кэскил Прудецкай, Гаврил Портнягин, Прокопий Федоров уо.д.а. ыллаан-туойан ааспыттара. Ансаамбыл 1990-с сылларга ситимин быспакка ырыа элбэх көрүүлэригэр, фестивалларга кыттыбыта. Кэнсиэргэ “Аартык” ВИА ырыаһыта Петр Бубякин, педагогическай үлэ, уус-уран самодеятельность бэтэрээнэ, Суотту нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Гаврил Мигалкин, СӨ култууратын туйгуна, биир дойдулаахпыт Туйаара Неустроева, олохтоох ааптар, мелодист, “Илгэ” ансаамбыл солиската, Суотту нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Анастасия Степанова – Тускулаана, “Илгэ” ансаамбыл, “Көмүөл” эр дьон ансаамбыла ааспыт кэм уостан түспэт ырыаларын ыллаан эҕэрдэлээтилэр. Кэнсиэр кэрэ түгэнинэн видео эҕэрдэ буолла, ол курдук талааннаах биир дойдулаахпыт, биллэр ырыаһыт, киинэ режиссера Прокопий Федоров ааспыт кэм кэрэ киэһэтин “Аартык” ВИА толоруутугар оҕо сылдьан ыллаабыт ырыатын ыытан, көрөөччүлэр сүргэлэрэ көтөҕүлүннэ.
Ити курдук, Суотту нэһилиэгин Хоноҕоругар ис сүрэхтэн саҕыллан тахсыбыт бэрт киэһэ буолан ааста. «Киһи олоҕо — бүппэт ырыа» дииллэр, Данил Кычкин Суотту нэһилиэгин Хоноҕор бөһүөлэгин ис сүрэҕиттэн сөбүлээн, иккис дойду оҥостон олохсуйан, оҕо-аймаҕы иитиигэ, культура кэрэ эйгэтигэр өр сылларга таһаарыылаахтык, айымньылаахтык үлэлээбит кэмин, олорон ааспыт дьоһун олоҕун үтүө санаанан ахтабыт. Үйэлээх кинигэни таһааттаран бэлэхтээбит биир дойдулаахтарбытыгар, Данил Константинович оҕолоругар барҕа махталбытын тиэрдэбит. Данил Кычкин үтүө аата, нэһилиэк культурата сайдыытыгар киллэрбит көмүс кылаата үүнэр көлүөнэ ыччакка өрүү үтүө холобур буола туруохтун!
Фаина Ширяева, Ирина Осипова