Библиотекарь буолуу бэйэтэ туспа талаан дии саныыбын. Кини идэтигэр билиитин, сатабылын таһынан суруйар, саҥарар, кэпсиир, тэрийэр, салайар дьоҕурдаах киһи буолар. Киниттэн судаарыстыба үөрэхтээһинэ, култуурата, духуобунай сайдыыта тутулуктаах. Бүгүн күндү ааҕааччылары 40 сыл устата библиотекаҕа эҥкилэ суох үлэлии сылдьар улууспутугар уопсастыбаннай үлэҕэ биир бас-көс туттар, актыыбынай, ситиһиилээх киһибит, үлэ үөһүгэр сылдьар СӨ культуратын туйгуна, СӨ Гражданскай көҕүлээһинин туйгуна, Мүрү нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Галина АММОСОВАЛЫЫН кэпсэтиибэр ыҥырыым.
– Галина Владимировна, кэпсэтиибитин оҕо сааскыттан, төрөппүт дьоҥҥуттан саҕалыахха.
– Оҕо сааһым төрөөбүт Курбуһахпар ааспыта. Дьонум үөрэнэр, үлэлиир буоланнар, биэс сааспар диэри эбэлээх эһэбэр Варвара, Афанасий Окоемовтарга иитиллибитим. Курбуһах нэһилиэгин биир мааны айылҕалаах Хамыдал сайылыгар Өлөҥнөөх учаастагар сүүрэн-көтөн улааппытым. Онно олорбуппун түөрт сааспыттан өйдүүбүн, эбэбин наһаа да таптыыр этим, төрөппүттэрбэр кэлэн баран эбэбин суохтаан наар ытаан тахсарым, ыалбыт эбэлэрин түннүгүнэн көрө-көрө «эбэм ол сылдьар, киниэхэ илдьиҥ» диир үһүбүн. Оҕо саадыгар олох сылдьыбатаҕым, дьонум сайылыкка баралларыгар биир күн оҕо саадыгар хаалларбыттарын ситэри сылдьыбакка күрээбитим, онон сарсыныгар Кэтириис эбэм сайылыкка дьоммор ыыппыта.
Төрөппүттэрим иккиэн төрүт Курбуһах олохтоохторо. Ийэм Анастасия Афанасьевна бастакы идэтинэн библиотекарь. Балтараа сыл үөрэнэн дипломнаах үлэһит буолан дойдутугар Курбуһахха библиотека сэбиэдиссэйинэн үлэлии тахсыбыта. «Бастаан ааҕааччым ахсаана аҕыйах этэ. Ааҕааччыларбын элбэтэр сыаллаах фермаларга, отчуттарга көһө сылдьар библиотеканы тэрийэн үлэлэппитим. Онон ааҕааччым ахсаана сыыйа элбээбитэ”, – диэн кэпсиирэ. Салгыы педкылааска үөрэнэн иитээччи идэтин ылан, биэнсийэҕэ тахсыар диэри оҕо саадыгар үлэлээбитэ. Үгүс оҕо кини иитиитин ылбыттара, билиҥҥэ диэри ийэбитин үтүө тылынан ахталлар. 2015 сыллаахха Аҕа дойду Улуу сэриитин 70 сыллаах үбүлүөйүнэн Курбуһах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо буолбута. Аҕам Владимир Михайлович Ноговицын трактористан саҕалаан отделение управляющайыгар диэри үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Сэрии сылларыгар чороччу улаатан эрэр уол колхоз үлэтигэр улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбитэ. Кэнники окко звеновод, онтон биригэдьиир буолан, үлэҕэ эриллэн салайар дьоҕура арыллан барбыта. Салгыы өр сыл механигынан үлэлээн баран, Курбуһах отделениетыгар управляющайдаабыта. Таһаарыылаахтык үлэлээн, салайан төрөөбүт Курбуһаҕын куруутун инники күөҥҥэ тута сылдьыбыта, отделение оройуоҥҥа бастыҥнар кэккэлэригэр киирэрэ. Кини олус эрдэ бу орто дойдуттан барбыта, 1991 сыллаахха дойдуга уларыйыы-тэлэрийии буола турар кэмигэр ыарахан ыарыыттан суох буолбута.
– Идэҕин хайдах талбыккыный?
– Оскуолаҕа үөрэнэр сылларбар кинигэни ааҕарбын наһаа сөбүлүүр этим. Түүн суорҕан анныгар фонарынан сырдатынан кытта ааҕарым. Билиҥҥи оҕолор телефонтан, компьютертан арахпаттарын курдук, ол кэмнээҕи оҕо кинигэттэн арахсыбат этэ. Тугу эмит соруйдахтарына, бу маныаха диэри ааҕан баран оҥоруом эҥин диэһиннээх буолара. «Чолбон» сурунаал кэлэрин кэтэһии, кэллэҕинэ былдьаһыы буолара. Баҕар, ол иһин библиотекарь идэтин талбытым буолуо. Ол кэмҥэ кинигэ кэлэрэ да кэмчи этэ. Ону тэҥэ Улан-Удэ диэн наһаа кыраһыабай, күп-күөх куорат туһунан истибитим уонна онно библиотекарь идэтигэр үөрэнэ барыахпын баҕарбытым.
– Бастаан үлэлээн саҕалаабыт кэмиҥ хайдах этэй?
– 1984 сыллаахха Улан-Удэ куоракка Илин Сибиирдээҕи государственнай культура институтугар түөрт сыл үөрэнэн, библиотекарь-библиограф идэтин ылбытым. Миигин ыраах хоту Өлөөн оройуонугар киин библиотекаҕа методиһынан анаабыттара, хата, бииргэ үөрэммит кыыспын Маша Попованы кытта бииргэ түбэһэн, онон иккиэ буолан барбыппыт. Өлөөҥҥө наһаа үчүгэйдик көрсүбүттэрэ, уопсай дьиэ биэрбиттэрэ. Директорынан Анна Афанасьевна Атласова үлэлиирэ. Хоту дойду айылҕата, дьоно-сэргэтэ, олохторун тутула киин улуустартан олох атын этэ. Библиотека үс филиаллааҕа, ыраах-ыраах сыталлара, Ээйиккэ самолетунан тиийэ сылдьыбыппыт, Харыйалаахха чугас буолан хаста да сылдьыбытым. Филиалларбытыгар көмө оҥорор этибит, картотекаларын, фондаларын дьаарыстыырбыт.
1986 сыллаахха Бороҕоҥҥо улуустааҕы киин библиотекаҕа үлэлии кэлбитим. Директорынан Зоя Мигалкина, солбуйааччытынан Ольга Троева үлэлииллэрэ. Мин библиограбынан киирбитим, отделбыт сэбиэдиссэйэ Мария Макеева этэ. Олус көхтөөх кэлэктиипкэ киирэн, оччотооҕу партия ыҥырыытынан күүстээх, көхтөөх үлэ саҕаламмыта. Ол кэмҥэ оройуон үрдүнэн библиотека классификациятын уларытыы, каталогтары паспордааһын буола турара, нэһилиэктэринэн хас биирдии библиотеканы кэрийэн каталогтарын, кинигэлэрин докумуоннаан өрүү командировкаларга сылдьарбыт. Кэнники методическай отдел сэбиэдиссэйэ буолан, хас биирдии библиотеканы хайаан да сылдьан көрөн-истэн, сүбэ-ама буолан үлэлэһэрбит. Партия салайар кэмигэр олус элбэх тэрээһиннэр буолаллара, хас нэдиэлэ ахсын анал күннэр, мунньахтар, үөрэхтээһиннэр тохтоло суох ыытыллаллара. Онтон кэлин 1996 сылтан ааҕааччыны кытта үлэлиир отделга көспүтүм. Билигин санаатахха, бу сылларга олус да элбэх тэрээһиннэри ыыппыт, тэрийбит, кыттыбыт эбиппит. Ол тэтиммититтэн түспэккэ суруйааччыларга, биллэр-көстөр дьоммутугар өрөспүүбүлүкэ, улуус улахан тэрээһиннэригэр, үбүлүөйдээх дааталарга директордарбыт Варвара Николаевна, билигин үлэлиир Иван Данилович салайыыларынан кыттан, үлэлэһэн, тэрийэн кэллибит. Үлэлиир коллективым сүрдээх үлэһит, аныгы олох сайдыытын кытта тэҥҥэ хардыылаан иһэр.
– Ордук тугу сөбүлээн ааҕаҕын, билигин ааҕааччыларбытыгар биир кинигэтэ сүбэлээ эрэ диэтэхпинэ, ханнык кинигэни ааттыаҥ этэй?
– Урут романнары ааҕарбын сөбүлүүр этим, кэлин үлэбинэн да буолуо биллэр-көстөр дьон туһунан ордук кэрэхсээн ааҕабын. Бу соторутааҕыта СӨ народнай артыыһа, биллэр пародист Александр Бурнашов «Быыһы аргыый сэгэттэххэ» кинигэтин кэрэхсээн аахтым. Кинигэҕэ ааптар эстрадаҕа ыллаан ааспыт биллэр-көстөр ырыаһыттар айа-тута сылдьыбыт көмүс кэмнэрин уонна бэйэтин айар үлэтин, олоҕун туһунан суруйбута киһини умсугутар. Бары ааҕааччылары бу кинигэни ааҕаргытыгар сүбэлиибин.
– Өр сыл библиотекардаабыт киһиттэн ыйытыахпын баҕарабын, урукку ааҕааччылар билиҥҥи ааҕааччылартан туох уратылаахтарый? Библиотека инники сайдыытын хайдах көрөҕүн?
– Билигин ааҕыы урукку кэмтэн намтаабат, көрүҥэ эрэ уларыйар. Аныгы технологиялар сайдыбыт кэмнэрэ буолан, ааҕыы көрүҥэ элбээтэ, эдэр дьон, оҕолор интернет нөҥүө цифровой форматынан ааҕалларын ордорор буоллулар. Информация элбэх буолан, дьон үксэ справочнай, энциклопедическай хабааннаах кинигэлэри, ону тэҥэ историческай, детектив, таптал, фантастика, ужас кинигэлэрин ааҕаллар. Маҕаһыыннарга араас кинигэ элбэх, ааҕыан баҕарар киһи хантан баҕарар булан атыылаһан ааҕар. Арай кинигэ сыаната биллэрдик үрдээтэ, онон библиотекаттан уларсан ааҕыан баҕалаах элбэх. Онон библиотекаҕа кинигэ комплектованиетыгар үп-харчы элбэх көрүллүөхтээх, араас кинигэ, сурунаал, хаһыат дьон баҕатын толорон дэлэй буоларын курдук.
Инникитин библиотекабыт цифровой өттүнэн күүскэ сайдыан баҕарабын. Араас аныгы технология киирэн, соҕуруу улахан куораттар библиотекаларыттан хаалсыбат курдук сайдарыгар дьулуһабыт.
– Библиотека үлэһититтэн ханнык хаачыстыба ирдэнэрий?
– Билигин библиотекарь бары өттүнэн сайдыылаах, киэҥ билиилээх-көрүүлээх, аныгы технологиялары баһылыыр буолуохтаах, эппиэтинэстээх, коммуникабельнай, үлэтигэр айымньылаахтык сыһыаннаһыахтаах.
– Үлэҥ таһынан культура үлэһиттэрин идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлэ уонна улууска суруйар дьоҕурдаах дьахталлар «Уһуктуу» түмсүүтүн, Мүрү нэһилиэгин «Сомоҕо» НКО салайааччыта буолаҕын, бу үлэҕэр туох-ханнык улахан ситиһиилээххиний?
Уопсастыбаннай үлэҕэ эдэр эрдэхпиттэн, Бороҕоҥҥо үлэлии кэлиэхпиттэн дьарыктанабын. Мүрү нэһилиэгэр түөлбэ салайааччытынан, депутатынан, быыбар хамыыһыйатыгар, «Мүрү хамсааһына» түмсүүгэ үлэлээбитим. Кэнники кэмҥэ улуус дьахталларын сэбиэтигэр, Ил Түмэн быыбардыыр хамыыһыйатыгар кыттыспытым. Саамай уһуннук культура үлэһиттэрин идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлинэн, «Уһуктуу» литературнай түмсүү салайааччытынан үлэлээтим, быйыл идэлээх сойууһу салайсыбытым 25 сылын туолла, 1999 сыллаахха бэрэссэдээтэли солбуйааччынан талыллыбытым, онтон 2002 сылтан сирэй бэрэссэдээтэл буолбутум. Былырыын улууспутугар култуура идэлээх сойууһа тэриллибитэ 70 сылын туолбута. Бу бэлиэ даатанан култуурабыт идэлээх сойууһун историятын, үлэтин көрдөрөр кинигэ-альбом бэчээттэтэн таһаартардым.
«Уһуктуу» литературнай түмсүүбүт быйыл эмиэ тэриллибитэ 25 сылын туолла. Онон бу сыл устата хаһыакка, «Дуораан» радиоҕа түмсүүбүт дьонун сырдатар, айымньыларын билиһиннэрэр үлэни ыыта сылдьабыт. Быйыл саас муус устарга республика литературнай түмсүүлэрин «Сандал саас кэрэтэ» диэн тэрээһиннэригэр кыттан «Ситиһиилээх түмсүү» анал ааты ылбыппыт. Түмсүүбүт дьонун айымньыларынан кинигэ бэлэмнии сылдьабыт. 2017 сылтан «Сомоҕо» НКО салайааччытынан үлэлиибин. Бу түмсүүбүт үлэтинэн үс Граны ылбыппыт, ол көмөтүнэн Хос Үрэх пааматынньыга саҥардыллыбыта, Асыай күөл тулата оҥоһуллубута уонна Сэһэн Ардьакыап аатынан улуус историятын түмэлэ Томтор макетын оҥорбута.
– Дьиэ кэргэҥҥин билиһиннэриэҥ дуо?
– Кэргэним милиция капитана Петр Михайлович Аммосов этэ, хомойуох иһин, 2017 сыллаахха олохтон туораабыта. Икки оҕолоохпун, үс сиэннээхпин. Кыыһым Мүрү 1-гы №-дээх орто оскуолатыгар педагог-психологынан үлэлиир, уолум Санкт-Петербург куоракка үлэлиир, кэргэннээх.
– Эйигин куруук үлэ үөһүгэр, тиһигэ быстыбат тэрээһиҥҥэ көрөбүт, оттон иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаҕын?
– Иллэҥ кэммэр дьиэ кэргэммин кытта сынньанабын. Араас дойдуларга оҕолорбутун кытта күүлэйдиибит, сир астыыбыт, оҕуруот олордобут. Сайын аайы хайаан да өбүгэлэрбит олорон ааспыт сирдэригэр, Курбуһахха тахсан ахтылҕаннаах Хамыдал сайылыкпын, Өлөҥнөөхпүн, аҕам өтөҕүн – «Наҕабыыһын алааһын» оҕолорбутугар, сиэннэрбитигэр көрдөрөн кэпсээн, окко көмөлөһөн кэлээччибит.
– Олох, таптал, киһи дьолун туһунан туох санаалааххыный?
– Хас биирдии киһи бу орто дойдуга олох олороору, ыал буолан, оҕо төрөтөн удьуорун салгыыр сыаллаах кэлэр. Киһи дьоло туохтан турарый? Сөбүлүүр идэҕэр үлэлиир буоллаххына, дьоҥҥо үтүөнү оҥордоххуна, өйүүр, өйдүүр, тирэнэр чугас дьонноох (аймахтарыҥ, доҕотторуҥ, дьиэ кэргэниҥ) буоллаххына, оҕоҥ үөрүүтүттэн, ситиһиититтэн, сиэн минньигэс мичээриттэн, чугас дьонуҥ тапталларыттан дии саныыбын.
Мария Аргунова