Дойдубутугар Дьиэ кэргэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр Оҕо саас сыла биллэриллибитэ олохпут тутулун, демографическай балаһыанньа тупсуутун, үлэ-хамнас сайдыытын түстүүрэ саарбаҕа суох. Маныаха дьиэ кэргэн бигэ туруктаах дьоһун олохтонон, оҕо аймах дьоллоох оҕо саастанан, төрөөбүт дойдуга таптала күүһүрэригэр, бэриниилээх буоларыгар олук буолар.
Ааҕааччыларбар билиһиннэрэр дьиэ кэргэним улууспут нэһилиэнньэтэ туруктаах олохтоноругар күннэтэ туруулаһар, үгүс кылаатын киллэрсэ сылдьар дьоһун дьон буолаллар. Бу дьиэ кэргэн тутаах киһитэ, ийэлэрэ, эбэлэрэ Уус Алданнааҕы 34 №-дээх государственнай баһаарынай этэрээккэ 21 сыл үлэлээбит ыстаастаах Саргылаана-Авилина Атласова буолар.
Саргылаана-Авилина Васильевна 2015 с. “Ленскэй куораты чөлүгэр түһэрии иһин”, “Россия пожарнай охранатын 360 сыла”, “Саха сирин пожарнай охранатын 200 сыла”, “Саха сирин пожарнай охранатын 205 сыла”, “Баһаары утарыы пропаганда иһин”, “Үтүөлэрин иһин” III степеннээх мэтээллэр хаһаайкалара, “Баһаары утарыы үлэ туйгуна”, “СӨ баһаары утарыы этэрээтин бэтэрээнэ”, “Уус Алдан улууһун социальнай-экономическай сайдыытыгар кылаатын иһин”, “Үлэ бэтэрээнэ” бэлиэлэр хаһаайкалара. Ааспыт 2023 сылга Баһаары утарыы этэрээтин өрөспүүбүлүкэтээҕи Бочуот дуоскатыгар тахсыбыта уонна өрөспүүбүлүкэҕэ «Бастыҥ инструктор» куонкуруска 2-с миэстэ буолбута. Үлэтин таһынан уопсастыбаннай үлэ актыбыыһа. Ол курдук Бороҕон сэлиэнньэтин “Бэдэр” ДНД уонна Мүрү нэһилиэгин биэдэмэстибэлэр икки ардыларынааҕы хамыыһыйатын чилиэнэ. Тэрилтэтигэр 15-с сылын үлэ харыстабылын эппиэттээҕинэн үлэлиир, улууска 2023 сылга тэрилтэлэр икки ардыларыгар үлэ харыстабылын күрэхтэһиитигэр 1-кы миэстэни, республикаҕа 2-с степеннээх лауреат аатын ылбыта.
Дьиэ кэргэн ийэтэ баһаарынай этэрээккэ үлэтин 2002 сылтан Дүпсүннээҕи 53№-дээх БЧ баһаары утарыы үлэҕэ инструкторынан саҕалаабыта. Ол үлэтэ хайдах саҕаламмытын маннык кэпсиир: “Бастаан депо икки буоксалаах гаражтаах, личнай састаапка аналлаах хостоох уонна сыһыары тутуллубут сылаас хостоох дьиэ этэ. Идэлээх үлэбэр чааһынай дьиэлэри, тэрилтэлэри кэрийэн инструктаж ааҕыы, бэрэбиэркэлиир үлэни ыытыы, предписание, протокол эрэ толоруутунан муҥурдаммат буоллахпыт. Үлэлиир усулуобуйа, коллектив быһыытынан, түмсүү эмиэ улахан оруоллаах. Маннык санааттан, үлэлиир усулуобуйабытын уларыта тутар, тупсарар соругу ылыммытым. Тута сууйан-сотон, кырааскалаан, анал муннук ыйаан, документацияны сааһылаан, толорон, үлэлииргэ усулуобуйа оҥорбутум. 2004 с. бэйэбит күүспүтүнэн үлэлиир дьиэбитин өрөмүөннээн сылыппыппыт, баһаарынай чаас дьиэтэ кэҥээбитэ, үлэлиир усулуобуйа өссө тупсубута. Маннык үлэлээн-хамсаан олорон, этэрээппит “Бастыҥ баһаарынай чаас” үрдүк ааты ылан турардаах. Баһаарынай чаас начаалынньыгын солбуйан олорон, хаарбах туруктаах бойобуой массыынабытыгар хапытаалынай өрөмүөн оҥорбуппут. Онуоха үлэбитигэр Дүпсүн орто оскуолатыттан ууну таһар массыынаны уларсыбыппыт. Бэйэбит ыһан-таҥан, кырааскалаан биэрэн, массыынабыт саҥатык көрүҥнэммитэ үлэбит таһаарыылаах буоларыгар олук буолбута”.
Үлэһит үтүөтэ хайдах да усулуобуйаҕа үлэттэн толлубат, кыайыылаах-хотуулаах буолар диэн маны эттэхтэрэ. Маны сэргэ нэһилиэгин култуурунай-маассабай үлэтигэр, араас тэрээһиннэргэ, субуотунньуктарга өрүү кыттара. Дүпсүн орто оскуолатын кытта сүбэлэһэн, чугас сытар нэһилиэктэр үөрэнээччилэрин икки ардыларыгар “Эдэр баһаарынай” спартакиаданы тэрийбитэ. Маннык таһаарыылаах үлэтин түмүгүнэн Саргылаана-Авилина Атласова улуус бастыҥ үлэһиттэрин кэккэлэригэр киирэн, “2007 сыл лауреата” үрдүк ааты сүкпүтэ. 2009 сыллаахха инструктор ыстааһын сарбыйаннар, салгыы Бороҕоннооҕу ОГПС-ка көспүтэ.
Улуус таһымыгар үлэ өссө үксээбитэ. Нэһилиэктэринэн кэрийэ сылдьан инструктаж ааҕыыта, дьарыктар, радио, телевидение, хаһыат нөҥүө сырдатар үлэ тиһигин быспакка ыытыллара. Маны сэргэ Дүпсүҥҥэ саҕалаабыт “Эдэр баһаарынай” спартакиадатын аны улуус таһымыгар ыытарга кыах үөскээбитэ. Онон 2010 сылтан саҕалаан сыллата үгэс быһыытынан ыытыллыбыта 10-с сылыгар барда. Ветеринарнай станция, улуустааҕы киин балыыһа үлэһиттэрин икки ардыларыгар пожарнай-прикладной спортка күрэхтэһиилэр ыытыллар буолбуттара. Сыллата баһаарынай этэрээттэргэ аналлаах куонкурустарга, күрэхтэһиилэргэ кыттан, өрүү ситиһии, кыайыы көтөллөөх буолаллара.
Баһаарынай инструктор үлэтэ үгүс сыраттан-сылбаттан тахсар, кини үлэтэ дьон олоҕун кытта быһаччы сыһыаннаах. Онон Саргылаана-Авилина Васильевна өйдүүн-санаалыын бүүс-бүтүннүү нэһилиэнньэ туруктаах олоҕун туһугар туруулаһар.
Ийэ утумнаах, эппиэтинэстээх үлэтин көрө-билэ, истэ сылдьар уоллаах кыыһа кинини утумнаан, Уус Алданнааҕы ОГПС тутаах үлэһиттэрэ. Аким Васильевич Тролуков аармыйаҕа сулууспа кэнниттэн Дьокуускай куоракка юридическай колледжка үөрэнэ киирбитэ уонна 2013 сыллаахха баһаартан куттал суох буолуутун технигэ идэлээх бүтэрбитэ. Салгыы юридическай колледжка үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Үлэлиир сылларыгар устудьуоннар актыыбынай олохторун тэрийэрэ, пожарнай-прикладной күрэхтэһиилэргэ кытыннарара, колледж “Медведь” народнай дружинатын хамандыыра этэ. Актыыбынай үлэтин иһин 2017 сыллаахха СӨ баһылыгын махтал суругунан бэлиэтэммитэ. 2017 сыл сааһыгар Дүпсүн нэһилиэгин баһаарынай чааһыгар караул начаалынньыгынан үлэлии киирбитэ.
Кыыһа Уйгулаана Васильевна Бурнашева 2017 сыллаахха ХИФУ горнай институтун туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ. Күһүн Бороҕоннооҕу 1№-дээх баһаарынай чааска диспетчеринэн киирбитэ, итиэннэ кэтэхтэн магистратураны уонна юридическай факультеты тэҥинэн кыһыл дипломунан үөрэнэн бүтэрбитэ. Уйгулаана кыра сааһыттан спордунан дьарыктанар. Үгүстүк оскуолатын, кэлин пожарнай-прикладной спортка үлэлиир этэрээтин, чэпчэки атлетикаҕа улууһун чиэһин көмүскээн, чөмпүйүөн үрдүк аатын эрэллээхтик ылар. Республика пожарнай-прикладной спортка сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ, республикаҕа инники күөҥҥэ сылдьар. Уһук Илин ФО спартакиадатыгар 100 м мэһэйдээх сүүрүүгэ 3 миэстэни ылары ситиспитэ. Кэргэнэ Валерий Ильич Бурнашев аармыйаҕа сулууспалаан кэлэн, агроинженер идэтигэр үөрэммитэ. Ол эрээри дьылҕата эмиэ баһаарынай этэрээт эйгэтигэр сыһыаран, Бороҕоннооҕу 1№-дээх баһаарынай чаас отделениетын командирынан үлэлиир. Эт-хаан өттүнэн кыахтаах, спортсмен бэрдэ буолан, республикаҕа уонна Уһук Илин уокурук күрэхтэһиилэригэр өрүү ситиһиилээхтик кыттар.
Бу курдук дьиэ кэргэнинэн баһаарынай этэрээт тутаах үлэһиттэрэ буолан, Саргылаана-Авилина Атласова, кини уола, кыыһа, күтүөтэ буолан, улууспут нэһилиэнньэтэ туруктаах олохтоноругар кылааттарын киллэрэн, үлэлии-хамсыы сылдьалларыттан киэн туттабыт, ситиһиилээх олоҕу баҕарабыт.
Ольга Шепелева