Дьиэ кэргэнинэн баһаарынай этэрээт тутаах үлэһиттэрэ

Дойдубутугар Дьиэ кэргэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр Оҕо саас сыла биллэриллибитэ олохпут тутулун, демографическай балаһыанньа тупсуутун, үлэ-хамнас сайдыытын түстүүрэ саарбаҕа суох. Маныаха дьиэ кэргэн бигэ туруктаах дьоһун олохтонон, оҕо аймах дьоллоох оҕо саастанан, төрөөбүт дойдуга таптала күүһүрэригэр, бэринии­лээх буоларыгар олук буолар.

Ааҕааччыларбар билиһиннэрэр дьиэ кэргэним улууспут нэһилиэнньэтэ туруктаах олохтоноругар күннэтэ туруулаһар, үгүс кылаатын киллэрсэ сылдьар дьоһун дьон буолаллар. Бу дьиэ кэргэн тутаах киһитэ, ийэлэрэ, эбэлэрэ Уус Алданнаа­ҕы 34 №-дээх государственнай баһаарынай этэрээккэ 21 сыл үлэлээбит ыстаастаах Саргылаана-Авилина Атласова буолар.

Саргылаана-Авилина Васильевна 2015 с. “Ленскэй куораты чөлүгэр түһэрии иһин”, “Россия пожарнай охранатын 360 сыла”, “Саха сирин пожарнай охранатын 200 сыла”, “Саха сирин пожарнай охранатын 205 сыла”, “Баһаары утарыы пропаганда иһин”, “Үтүөлэрин иһин” III степеннээх мэтээллэр хаһаайкалара, “Баһаары утарыы үлэ туйгуна”, “СӨ баһаары утарыы этэрээтин бэтэрээнэ”, “Уус Алдан улууһун социальнай-экономическай сайдыытыгар кылаатын иһин”, “Үлэ бэтэрээнэ” бэлиэлэр хаһаайкалара. Ааспыт 2023 сылга Баһаары утарыы этэрээтин өрөспүүбүлүкэтээҕи Бочуот дуоскатыгар тахсыбыта уонна өрөспүүбүлүкэҕэ «Бастыҥ инструктор» куонкуруска 2-с миэстэ буолбута. Үлэтин таһынан уопсас­тыбаннай үлэ актыбыыһа. Ол курдук Бороҕон сэлиэнньэтин “Бэдэр” ДНД уонна Мүрү нэһилиэгин биэдэмэстибэлэр икки ардыларынааҕы хамыыһыйатын чилиэнэ. Тэрилтэтигэр 15-с сылын үлэ харыстабылын эппиэттээҕинэн үлэлиир, улууска 2023 сылга тэрилтэлэр икки ардыларыгар үлэ харыстабылын күрэхтэһиитигэр 1-кы миэстэни, республикаҕа 2-с степеннээх лау­реат аатын ылбыта.

Дьиэ кэргэн ийэтэ баһаары­най этэрээккэ үлэтин 2002 сылтан Дүпсүннээҕи 53№-дээх БЧ баһаары утарыы үлэҕэ инструкторынан саҕалаабыта. Ол үлэтэ хайдах саҕаламмытын маннык кэп­сиир: “Бас­таан депо икки буоксалаах гараж­таах, личнай састаапка анал­лаах хостоох уонна сыһыары тутуллубут сылаас хостоох дьиэ этэ. Идэлээх үлэбэр чааһынай дьиэлэри, тэрилтэлэри кэри­йэн инструктаж ааҕыы, бэрэбиэр­кэлиир үлэни ыытыы, предписание, протокол эрэ толоруутунан муҥурдаммат буоллахпыт. Үлэ­лиир усулуобуйа, коллектив быһыытынан, түмсүү эмиэ улахан оруоллаах. Маннык са­нааттан, үлэлиир усулуобуйабытын уларыта тутар, тупсарар соругу ылыммытым. Тута сууйан-сотон, кырааска­лаан, анал муннук ыйаан, документацияны сааһылаан, толорон, үлэ­лииргэ усулуобуйа оҥорбутум. 2004 с. бэйэбит күүспүтүнэн үлэ­лиир дьиэбитин өрөмүөннээн сылыппыппыт, баһаарынай чаас дьиэтэ кэҥээбитэ, үлэлиир усулуо­буйа өссө тупсубута. Маннык үлэлээн-хамсаан олорон, этэрээппит “Бастыҥ баһаарынай чаас” үрдүк ааты ылан турардаах. Ба­һаа­рынай чаас начаалынньыгын солбуйан олорон, хаарбах туруктаах бойо­буой массыынабытыгар хапытаалынай өрөмүөн оҥорбуппут. Онуоха үлэбитигэр Дүпсүн орто оскуолатыттан ууну таһар массыынаны уларсыбыппыт. Бэйэбит ыһан-таҥан, кы­рааскалаан биэрэн, массыынабыт саҥатык көрүҥнэммитэ үлэбит таһаарыылаах буоларыгар олук буолбута”.

Үлэһит үтүөтэ хайдах да усу­луобуйаҕа үлэттэн толлубат, кыайыылаах-хотуулаах буолар диэн маны эттэхтэрэ. Маны сэргэ нэһилиэгин култуурунай-маассабай үлэтигэр, араас тэрээһиннэргэ, субуотунньуктарга өрүү кыттара. Дүпсүн орто оскуола­тын кытта сүбэлэһэн, чугас сы­тар нэһилиэктэр үөрэнээччилэрин икки ардыларыгар “Эдэр баһаарынай” спартакиаданы тэрийбитэ. Маннык таһаарыылаах үлэтин түмүгүнэн Саргылаана-Авилина Атласова улуус бастыҥ үлэһиттэрин кэккэлэригэр киирэн, “2007 сыл лауреата” үрдүк ааты сүкпүтэ. 2009 сыл­лаахха инструктор ыстааһын сарбыйаннар, салгыы Бороҕоннооҕу ОГПС-ка көспүтэ.

Улуус таһымыгар үлэ өссө үксээбитэ. Нэһилиэктэринэн кэрийэ сылдьан инструктаж ааҕыыта, дьарыктар, радио, телевидение, хаһыат нөҥүө сырдатар үлэ тиһигин быспакка ыытыл­лара. Маны сэргэ Дүпсүҥҥэ саҕалаабыт “Эдэр баһаарынай” спартакиадатын аны улуус таһымыгар ыытарга кыах үөскээбитэ. Онон 2010 сылтан саҕалаан сыллата үгэс быһыытынан ыытыллыбыта 10-с сылыгар барда. Ветеринарнай станция, улуустааҕы киин балыыһа үлэһиттэрин икки ардыларыгар пожарнай-прик­ладной спортка күрэхтэһиилэр ыытыллар буолбуттара. Сыллата баһаарынай этэрээттэргэ аналлаах куонкурустарга, күрэхтэ­һиилэргэ кыттан, өрүү ситиһии, кыайыы көтөллөөх буолаллара.

Баһаарынай инструктор үлэтэ үгүс сыраттан-сылбаттан тахсар, кини үлэтэ дьон олоҕун кытта быһаччы сыһыаннаах. Онон Саргылаана-Авилина Васильевна өйдүүн-санаалыын бүүс-бүтүннүү нэһилиэнньэ туруктаах олоҕун туһугар туруулаһар.

Ийэ утумнаах, эппиэтинэс­тээх үлэтин көрө-билэ, истэ сыл­дьар уоллаах кыыһа кинини утум­наан, Уус Алданнааҕы ОГПС тутаах үлэһиттэрэ. Аким Васильевич Тролуков аармыйаҕа сулууспа кэнниттэн Дьокуускай куоракка юридическай колледжка үөрэнэ киирбитэ уонна 2013 сыллаахха баһаартан куттал суох буолуутун технигэ идэлээх бүтэрбитэ. Салгыы юридическай колледжка үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Үлэлиир сылларыгар устудьуоннар актыыбынай олохторун тэрийэрэ, пожарнай-прикладной күрэхтэ­һиилэргэ кытыннарара, колледж “Медведь” народнай дружинатын хамандыыра этэ. Актыыбынай үлэтин иһин 2017 сыллаахха СӨ баһылыгын махтал суругунан бэлиэтэммитэ. 2017 сыл сааһыгар Дүпсүн нэһилиэгин баһаарынай чааһыгар караул начаалынньыгынан үлэлии киирбитэ.

Кыыһа Уйгулаана Васильевна Бурнашева 2017 сыллаахха ХИФУ горнай институтун туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ. Күһүн Бороҕоннооҕу 1№-дээх баһаарынай чааска диспетчеринэн киирбитэ, итиэннэ кэтэхтэн магистратураны уонна юридическай факультеты тэҥинэн кыһыл дипломунан үөрэнэн бүтэрбитэ. Уйгулаана кыра саа­һыттан спордунан дьарыктанар. Үгүстүк оскуолатын, кэлин пожарнай-прикладной спортка үлэ­лиир этэрээтин, чэпчэки атлетикаҕа улууһун чиэһин көмүскээн, чөмпүйүөн үрдүк аатын эрэллээхтик ылар. Республика пожарнай-прикладной спортка сүүмэр­дэммит ха­маандатын чилиэнэ, республикаҕа инники күөҥҥэ сылдьар. Уһук Илин ФО спар­та­киадатыгар 100 м мэһэйдээх сүүрүүгэ 3 миэс­тэни ылары ситиспитэ. Кэргэнэ Валерий Ильич Бурнашев аармыйаҕа сулууспа­лаан кэлэн, агроинженер идэтигэр үөрэммитэ. Ол эрээри дьылҕата эмиэ баһаарынай этэрээт эй­гэтигэр сыһыаран, Бороҕоннооҕу 1№-дээх баһаарынай чаас отделение­тын командирынан үлэ­лиир. Эт-­хаан өттүнэн кыахтаах, спортсмен бэрдэ буолан, респуб­ликаҕа уонна Уһук Илин уокурук күрэхтэһиилэригэр өрүү сити­һиилээхтик кыттар.

Бу курдук дьиэ кэргэнинэн баһаарынай этэрээт тутаах үлэһиттэрэ буолан, Саргы­лаана-Авилина Атласова, кини уола, кыыһа, күтүөтэ буолан, улууспут нэһилиэнньэтэ туруктаах олохтоноругар кылааттарын киллэрэн, үлэлии-хамсыы сылдьалларыттан киэн туттабыт, ситиһиилээх олоҕу баҕарабыт.

Ольга Шепелева