Тапталлаах хаһыаппыт үбүлүөйдээх сылынан

Быйыл “Мүрү саһарҕата” хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыбыта лоп курдук 90 сылын туолар. 1935 сыл муус устар 4 күнүттэн 1952 сыл сэтинньи 18 күнүгэр диэри “Бассабыыктыы тэри­йээччи”, 1952 сыл сэтинньи 21 күнүттэн 1962 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр диэри “Ленинец”, 1965 сыл ыам ыйын 9 күнүттэн 1991 сыл балаҕан ыйын 26 күнүгэр диэри “Ленинскэй тэри­йээччи”, 1991 сыл балаҕан ыйын 28 күнүттэн күн бүгүнүгэр диэри “Мүрү саһарҕата” диэн аатынан тахсар улууспут хаһыатыгар бу сыллар тухары элбэх талааннаах суруналыыс, полиграфис үлэлээн-хамсаан аастылар. Үбүлүөйү көрсө кинилэр ахтыыларын таһаарыыны СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, бэчээт туйгуна, “Ил Түмэн” хаһыат шеф-редактора Галина БОЧКАРЕВАТТАН саҕалыыбыт.

Суруллубут – суоруллубат

1981 с. СГУ-ну бүтэрэн, ийэм дойдутугар – Уус Алдан оройуо­нун “Ленинскэй тэри­йээччи” хаһыатыгар үлэлии кэлби­тим. Оччолорго дой­дуга Сэбиэскэй Сойуус кэмэ этэ. Ком­мунис­ти­ческай партия, Ленинскэй комсомол, пионерия, октябрятскай хамсааһыннар күүрээннээхтик үлэлииллэрэ. Миигин эдэр кэ­рэспэдьиэн быһыытынан комсомольскай үлэни, ыччат оло­ҕун сырдатыыга сыһыарбыттара. 1982 с. ССКП Киин Комитетын генеральнай сэкирэтээрэ Леонид Ильич Брежнев олохтон соһуччу туорааһына нэһилиэн­ньэни улаханнык аймаабыта. Кини оннугар Юрий Владимирович Андропов олоруоҕуттан атын олох тыына биллибитэ. Ол курдук, үлэҕэ эппиэтинэс күүскэ ирдэнэрэ, үлэ дьиссипилиинэтин уонна чааһын тутуһуу күүһүрбүтэ. Тэрилтэлэргэ арыгылааһыны уонна борогууллаа­һыны утары үлэ саҕаламмыта. Үлэһит доруобуйатын бөҕөргөтүү олоххо киирбитэ. Ол курдук, тэ­рил­тэлэринэн производственнай гимнастика диэн баар буол­бута. Олорон үлэлээх дьоҥҥо ол бэртээхэй дьарык этэ.

Күүрээннээх үлэ күннэрэ

Оччолорго редакция бөһүөлэк киинигэр хас да тэрилтэ кыттыһан олорор дьиэтигэр баара. Кэлэктиипкэ үлэҕэ, олоххо уопут­таах, ирдэбиллээх коммунист суруналыыстар үлэлииллэрэ. Биһигини, эдэр көлүөнэ суруналыыстары, элбэххэ ииппиттэрин-үөрэппиттэрин мэл­дьи махтана саныыбын. Суруналыыстар араас салааларынан отделларга арахсарбыт. Пятилетка ыытар үлэтигэр, пиэрмэнэн, са­йылыгынан агитациялыыр үлэҕэ кыттан, олох үөһүгэр сылдьарбыт. Ол саҕана көмпүүтэр, интер­нет, мобильнай сибээс, сотовай төлөпүөн суоҕа. Илии­нэн суруйбут матырыйаалбытын тарбаҕынан баттаан бэчээт­тиир машинисткаҕа биэрэрбит. Хаһыат типографияҕа сибиниэс­тэн буукубалары таҥан анал халыыпка кутуллан оҥоһуллара. Сүрдээх үлэлээх эбит этэ. Онтон бэ­чээттэнэрэ. Ха­һыат тахсар күнүгэр биһиги уоча­ратынан ти­по­графияҕа ба­­ран дьуһуурус­тубалыырбыт. Массыыналар үлэлээн тигиниир тыастара сүрдээх буолара. Типография­ҕа наборщик, линотипист, мет­ранпаж, печатник, наладчик, переплетчик, о.д.а. идэлээх исписэлиис­тэр үлэ­­лииллэрэ. Би­лиҥҥи дьон он­нугу билбэттэр даҕаны. Поли­графистара суох хаһыат бэ­чээттэммэт, кинилэр үлэлэриттэн ха­һыат хаа­чыстыбата, бириэ­мэ­тигэр бэчээттэниитэ барыта тутулуктааҕа.

1983 с. комсомол оройуоннааҕы кэмитиэтигэр тэри­йэр отдел сэбиэдиссэйинэн быыбарданан, үлэлээбитим. Онтон 1987 с. Москваҕа комсо­мол Үр­дүкү оскуолатын суруналыыс­тыкаҕа салаатын бүтэрэн, үлэ­­лээбит хаһыаппар эрэдээктэри солбу­йааччынан төннү­бүтүм. Манна 1995 с. диэри үлэ­лээби­тим. Ол кэмҥэ редакция арҕаа түөлбэҕэ туспа дьиэҕэ көс­­пүт этэ. Общес­твеннай-по­литическай олоҕу сырдатыы миэхэ сүктэриллибитэ. Партия чилиэнэ буолбутум. Аҕа кэллиэгэм Иннокентий Сыроватскай партийнай үлэҕэ көһөн, редакция уонна типография маҥнайгы сүһүөх партийнай тэрилтэтин сэкирэтээринэн талыллыбытым. Ити сыллар­га Дьыалабыай дьахталлар ку­лууптарын тэрийбитим, кэл­лиэкси­йэниэрдэр кулууптарын тэри­йиигэ үлэлэспитим.

Дойдуга олох-дьаһах, политика уларыйыыта редакция оло­ҕор күүскэ дьайара. Сойуус ыһыллыытын кэмигэр ыарахан балаһыанньа буолбута. Ол эрээри, партийнай билиэп­питтэн аккаастаммата­ҕым. Оч­чоттон би­­лиҥҥэ диэри коммунис­ти­чес­кай партиябар бэ­ринии­лээхпин. Би­лиэ­тим баар. Атын пар­тияларга киир­бэтэҕим.

Умнуллубат түгэннэрим

Суруналыыстар өрөспүүбү­лү­кэтээҕи куонкуруска кыттарбыт. 1983 с. “Кыһыл көмүс бөрүө” бириэмийэ лауреатынан ааттанан, редакциябыт иһигэр бэлиэ­тээбиппитин, кэллиэгэлэрим кыһыл көмүс бөрүөлээх уруучука бэлэхтээбиттэрин умнубаппын. 1987 с. Россия Суруналыыстарын сойууһугар киирбиппин бу баардыы өйдүүбүн. Онно комсомолга, партияҕа киирэртэн итэҕэһэ суох тургутууну ааһарыҥ.

Сүрүн эрэдээктэрим уоппус­каҕа сылдьар кэмигэр партия райкомун иккис сэкирэтээрэ Ро­ман Петрович Поповка икки төгүллээн “көбүөргэ” ыҥырыллыбытым. Бастакы түгэҥҥэ Уһун Күөлгэ Бартыһаан Заболоцкай аатынан сопхуос отделениетыгар үүт аһыйбытыгар “Уорда­йыы бэлиэтэ” диэн ыстатыйаны суруйан, иккиспэр ыһыллыы кэмигэр “Уруккута биһиги сирбит бэйэбитигэр төннүөхтээх” диэн общественнай кэрэспэдьиэммит суругун бэчээттэппитим иһин сэмэлэнэн турардаахпын.

Сүрэхпэр чугас дьонум

Хаһыакка бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрим хас биирдии­лэрэ олохпор улахан суолталаах­тар. Эрэдээктэрдэрим Милан Афанасьев, Юрий Смолин, Аркадий Алексеев, эрэдээктэри сол­бу­йааччы, Аҕа дойду Улуу сэ­риитин бэтэрээнэ Федор Васильев, эппиэттиир сэкирэтээр Инно­кентий Сыроватскай, араас көлүөнэ кэллиэгэлэрим мин суруналыыс, салайааччы буоларбар суураллыбат суоллаахтар. Кэлин бииргэ үлэлээбит уолаттарбын Данил Макеевы, Петр Павловы “Респуб­лика бүттүүнэ” хаһыаты салайар кэммэр үлэҕэ ыҥырбытым. Онтон кынаттанан, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр бөдөҥ суруналыыс, салайааччы буола үүммүттэриттэн үөрэбин, киэн туттабын.

Билигин сыыппара эйгэтэ балысханнык сайдан, кумаа­ҕы хаһыат балаһыанньата уустугурда. Ааҕар көлүөнэ кэккэтэ күннэтэ чарааһыыр. Бэл, бибилэтиэкэлэр хаһыаттарга суруйтарбат буоллулар. Бу кэмҥэ оҕо аймаҕы кытта үлэлэстэххэ эрэ сахалыы бэчээти тыыннаах хаалларар кыахтаахпыт. Онон биир идэлээхтэрбэр уустук кэмҥэ булгуруйбакка, бэчээт олохпут кэрэһитэ, летопись, история буо­ларын, үйэлэргэ хааларын өйдөтөн, көхтөөхтүк үлэлииллэригэр баҕарабын. Суруллубут чахчы суураллыбат.

Уйаара Кустук