Быйыл “Мүрү саһарҕата” хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыбыта лоп курдук 90 сылын туолар. 1935 сыл муус устар 4 күнүттэн 1952 сыл сэтинньи 18 күнүгэр диэри “Бассабыыктыы тэрийээччи”, 1952 сыл сэтинньи 21 күнүттэн 1962 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр диэри “Ленинец”, 1965 сыл ыам ыйын 9 күнүттэн 1991 сыл балаҕан ыйын 26 күнүгэр диэри “Ленинскэй тэрийээччи”, 1991 сыл балаҕан ыйын 28 күнүттэн күн бүгүнүгэр диэри “Мүрү саһарҕата” диэн аатынан тахсар улууспут хаһыатыгар бу сыллар тухары элбэх талааннаах суруналыыс, полиграфис үлэлээн-хамсаан аастылар. Үбүлүөйү көрсө кинилэр ахтыыларын таһаарыыны СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, бэчээт туйгуна, “Ил Түмэн” хаһыат шеф-редактора Галина БОЧКАРЕВАТТАН саҕалыыбыт.
Суруллубут – суоруллубат
1981 с. СГУ-ну бүтэрэн, ийэм дойдутугар – Уус Алдан оройуонун “Ленинскэй тэрийээччи” хаһыатыгар үлэлии кэлбитим. Оччолорго дойдуга Сэбиэскэй Сойуус кэмэ этэ. Коммунистическай партия, Ленинскэй комсомол, пионерия, октябрятскай хамсааһыннар күүрээннээхтик үлэлииллэрэ. Миигин эдэр кэрэспэдьиэн быһыытынан комсомольскай үлэни, ыччат олоҕун сырдатыыга сыһыарбыттара. 1982 с. ССКП Киин Комитетын генеральнай сэкирэтээрэ Леонид Ильич Брежнев олохтон соһуччу туорааһына нэһилиэнньэни улаханнык аймаабыта. Кини оннугар Юрий Владимирович Андропов олоруоҕуттан атын олох тыына биллибитэ. Ол курдук, үлэҕэ эппиэтинэс күүскэ ирдэнэрэ, үлэ дьиссипилиинэтин уонна чааһын тутуһуу күүһүрбүтэ. Тэрилтэлэргэ арыгылааһыны уонна борогууллааһыны утары үлэ саҕаламмыта. Үлэһит доруобуйатын бөҕөргөтүү олоххо киирбитэ. Ол курдук, тэрилтэлэринэн производственнай гимнастика диэн баар буолбута. Олорон үлэлээх дьоҥҥо ол бэртээхэй дьарык этэ.
Күүрээннээх үлэ күннэрэ
Оччолорго редакция бөһүөлэк киинигэр хас да тэрилтэ кыттыһан олорор дьиэтигэр баара. Кэлэктиипкэ үлэҕэ, олоххо уопуттаах, ирдэбиллээх коммунист суруналыыстар үлэлииллэрэ. Биһигини, эдэр көлүөнэ суруналыыстары, элбэххэ ииппиттэрин-үөрэппиттэрин мэлдьи махтана саныыбын. Суруналыыстар араас салааларынан отделларга арахсарбыт. Пятилетка ыытар үлэтигэр, пиэрмэнэн, сайылыгынан агитациялыыр үлэҕэ кыттан, олох үөһүгэр сылдьарбыт. Ол саҕана көмпүүтэр, интернет, мобильнай сибээс, сотовай төлөпүөн суоҕа. Илиинэн суруйбут матырыйаалбытын тарбаҕынан баттаан бэчээттиир машинисткаҕа биэрэрбит. Хаһыат типографияҕа сибиниэстэн буукубалары таҥан анал халыыпка кутуллан оҥоһуллара. Сүрдээх үлэлээх эбит этэ. Онтон бэчээттэнэрэ. Хаһыат тахсар күнүгэр биһиги уочаратынан типографияҕа баран дьуһуурустубалыырбыт. Массыыналар үлэлээн тигиниир тыастара сүрдээх буолара. Типографияҕа наборщик, линотипист, метранпаж, печатник, наладчик, переплетчик, о.д.а. идэлээх исписэлиистэр үлэлииллэрэ. Билиҥҥи дьон оннугу билбэттэр даҕаны. Полиграфистара суох хаһыат бэчээттэммэт, кинилэр үлэлэриттэн хаһыат хаачыстыбата, бириэмэтигэр бэчээттэниитэ барыта тутулуктааҕа.
1983 с. комсомол оройуоннааҕы кэмитиэтигэр тэрийэр отдел сэбиэдиссэйинэн быыбарданан, үлэлээбитим. Онтон 1987 с. Москваҕа комсомол Үрдүкү оскуолатын суруналыыстыкаҕа салаатын бүтэрэн, үлэлээбит хаһыаппар эрэдээктэри солбуйааччынан төннүбүтүм. Манна 1995 с. диэри үлэлээбитим. Ол кэмҥэ редакция арҕаа түөлбэҕэ туспа дьиэҕэ көспүт этэ. Общественнай-политическай олоҕу сырдатыы миэхэ сүктэриллибитэ. Партия чилиэнэ буолбутум. Аҕа кэллиэгэм Иннокентий Сыроватскай партийнай үлэҕэ көһөн, редакция уонна типография маҥнайгы сүһүөх партийнай тэрилтэтин сэкирэтээринэн талыллыбытым. Ити сылларга Дьыалабыай дьахталлар кулууптарын тэрийбитим, кэллиэксийэниэрдэр кулууптарын тэрийиигэ үлэлэспитим.
Дойдуга олох-дьаһах, политика уларыйыыта редакция олоҕор күүскэ дьайара. Сойуус ыһыллыытын кэмигэр ыарахан балаһыанньа буолбута. Ол эрээри, партийнай билиэппиттэн аккаастамматаҕым. Оччоттон билиҥҥэ диэри коммунистическай партиябар бэриниилээхпин. Билиэтим баар. Атын партияларга киирбэтэҕим.
Умнуллубат түгэннэрим
Суруналыыстар өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска кыттарбыт. 1983 с. “Кыһыл көмүс бөрүө” бириэмийэ лауреатынан ааттанан, редакциябыт иһигэр бэлиэтээбиппитин, кэллиэгэлэрим кыһыл көмүс бөрүөлээх уруучука бэлэхтээбиттэрин умнубаппын. 1987 с. Россия Суруналыыстарын сойууһугар киирбиппин бу баардыы өйдүүбүн. Онно комсомолга, партияҕа киирэртэн итэҕэһэ суох тургутууну ааһарыҥ.
Сүрүн эрэдээктэрим уоппускаҕа сылдьар кэмигэр партия райкомун иккис сэкирэтээрэ Роман Петрович Поповка икки төгүллээн “көбүөргэ” ыҥырыллыбытым. Бастакы түгэҥҥэ Уһун Күөлгэ Бартыһаан Заболоцкай аатынан сопхуос отделениетыгар үүт аһыйбытыгар “Уордайыы бэлиэтэ” диэн ыстатыйаны суруйан, иккиспэр ыһыллыы кэмигэр “Уруккута биһиги сирбит бэйэбитигэр төннүөхтээх” диэн общественнай кэрэспэдьиэммит суругун бэчээттэппитим иһин сэмэлэнэн турардаахпын.
Сүрэхпэр чугас дьонум
Хаһыакка бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрим хас биирдиилэрэ олохпор улахан суолталаахтар. Эрэдээктэрдэрим Милан Афанасьев, Юрий Смолин, Аркадий Алексеев, эрэдээктэри солбуйааччы, Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ Федор Васильев, эппиэттиир сэкирэтээр Иннокентий Сыроватскай, араас көлүөнэ кэллиэгэлэрим мин суруналыыс, салайааччы буоларбар суураллыбат суоллаахтар. Кэлин бииргэ үлэлээбит уолаттарбын Данил Макеевы, Петр Павловы “Республика бүттүүнэ” хаһыаты салайар кэммэр үлэҕэ ыҥырбытым. Онтон кынаттанан, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр бөдөҥ суруналыыс, салайааччы буола үүммүттэриттэн үөрэбин, киэн туттабын.
Билигин сыыппара эйгэтэ балысханнык сайдан, кумааҕы хаһыат балаһыанньата уустугурда. Ааҕар көлүөнэ кэккэтэ күннэтэ чарааһыыр. Бэл, бибилэтиэкэлэр хаһыаттарга суруйтарбат буоллулар. Бу кэмҥэ оҕо аймаҕы кытта үлэлэстэххэ эрэ сахалыы бэчээти тыыннаах хаалларар кыахтаахпыт. Онон биир идэлээхтэрбэр уустук кэмҥэ булгуруйбакка, бэчээт олохпут кэрэһитэ, летопись, история буоларын, үйэлэргэ хааларын өйдөтөн, көхтөөхтүк үлэлииллэригэр баҕарабын. Суруллубут чахчы суураллыбат.
Уйаара Кустук