Уус Алдан улууһун кэнчээри ыччата бу күнү түмсүүлээхтик бэлиэтээтэ. Улуус бары оскуолаларыгар Кыайыыны уһансыбыт хаан-уруу дьоммутугар, биир дойдулаахтарбытыгар ытык иэстээхпитин, кинилэр сырдык ааттарын үйэттэн үйэҕэ тиэрдэн, махталлаах буолуохтаахпытын өйдөтөр, санатар үтүө өйдөбүл тэрээһиннэрэ ыытылыннылар.
Бороҕоҥҥо “Ленинграды төгүрүктээһин ыар кэмнэрэ…” диэн өйдөбүнньүк күнү С.С. Васильев – Борогонскай аатынан улуустааҕы киин бибилэтиэкэ, үөрэх управлениета, «Тойон Мүрү» култуура дыбарыаһа, Сэһэн Ардьакыап аатынан улуус түмэлэ тэрийэн, иилээн-саҕалаан, бибилэтиэкэ ааҕааччыны кытта үлэҕэ отделын сүрүн библиотекара Татьяна Бурцева ыытта.
Бу тэрээһинтэн Ленинград блокадатын кыттыылаахтара Түүлээхтэн Федор Неустроев, Курбуһахтан Михаил Бурнашев, Тулунаттан Николай Сыромятников, Өлүөхүмэттэн төрүттээх Бороҕоҥҥо олохсуйбут Елизавета Будищева ааттарын ыччат дьоммут үчүгэйдик билбит буолуохтаахтар.
Сиһилии кэпсээни таһынан, Арассыыйа Дьоруойа М.М. Стрекаловскай аатынан Өнөр орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ Ленинград төгүрүктээһинин ыар кэмнэрин туһунан монтаһы аахтылар. Н.Н. Окоемов аатынан Курбуһах орто сокуолатын үөрэнээччилэрэ биир дойдулаахтарын Михаил Бурнашев туһунан дириҥ ис хоһоонноох дьүһүйүүнү көрдөрдүлэр. Манна 1940 с. Улуу Ленинград куоракка Александр Островскай аатынан театральнай институкка 34 саха ыччата үөрэнэ барбытын, ол иһигэр Курбуһах уола 17 саастаах Миша баарын туһунан кэпсээни оҕолор биир тыынынан көрдүлэр. Кинилэр бу ыар кэмҥэ үөрэнэ сылдьан, тыыннаах хаалар туһугар турууласпыттара, 1942 с. тохсунньу 6 күнүгэр саха устуудьуйата бүтэһик зачетун туттарбыта. Олунньу бүтэһик күнүгэр ордон хаалбыт 9 устудьуону саҥа арыллыбыт “Олох суолунан” тыылга таһаарбыттара. Миша Бурнашев ол күҥҥэ аҥаар атаҕынан өлүү суолугар туран тиийбитэ эрээри, ол суол устун айаннаабакка, сырдык тыына быстыбыта. Бу “харах уулаах” история оҕолор итэҕэтиилээх дьүһүйүүлэригэр көстөн, экраҥҥа ол саҕанааҕы хаартыскаларынан арыалланан, уйан сүрэҕи долгуппатах буолуоҕун сатаммат.
П.В. Аммосов аатынан Тулуна орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ Тулуна алааһыгар төрөөбүт Николай Сыромятников уол оҕо буолан төрүөҕүттэн саҕалаан, ини-бии Василий, Иван, Егор, байыаннай летчик Николай Сыромятниковтар олохторун суолун быһа тардан көрдөрдүлэр. Николай воздушнай-гражданскай авиация Ленинградтааҕы авиация техникумун бүтэрбитин, Лениград олохтоохторугар самолетунан ас-таҥас тиэрдэр көтүүлэри оҥорон, босхолооһуҥҥа кыттан, бойобуой хорсун суолунан эйэлээх олоххо тиийэн кэлбитин, үгүс үтүө наҕараадаларынан бэлиэтэммитин кэпсээтилэр. Аан дойду 12 государствотыгар правительство сорудаҕынан үгүс көтүүнү оҥорбут киэн туттар киһибит буоларын туһунан дьүһүйүүнү көрдөрдүлэр.
Өлүөхүмэттэн төрүттээх талааннаах кыыһы Елизавета Слепцованы (Будищева) 1940 сыллаахх А.Я. Ваганова аатынан хореографическай училищеҕа үөрэтэ ыыппыттара. Ити сыл кини үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Онтон сэрии саҕаланан, кини дьылҕата тосту уларыйбыта. Эмискэ сир аннынааҕы Кировскай байыаннай собуокка үлэлииргэ талыллан, баара-суоҕа 13 саастаах кыыс сэрии сэбин ыраастаан, муоста да сууйан үлэлээбитэ. Бу сылдьан медсиэстэрэ алта ыйдаах куурсугар үөрэнэр. Салгыы сэриилэһэр чаас байыаннай госпиталыгар операционнай медсиэстэрэнэн үлэлээбитэ. Хирург биир дойдулааҕа буолан, кинини сэрии кэмигэр араҥаччылаан тыыннаах ордубута. Кэлин Бороҕоҥҥо Томтор тубдиспансерыгар үлэлии кэлбитэ, кэргэн тахсан, икки оҕолонон олохсуйан хаалбыта.
Түүлээх нэһилиэгин Хаттыгы Хапчахааныгар төрөөбүт Федор Неустроев Саха театрыгар драмартыыһынан үлэлээбитэ. Артыыс буолаары 1940 сыллаахха Ленинградка үөрэххэ киирбитэ. Сэрии саҕаламмытыгар, тылланан барбыта. Самарканд куоракка артиллерийскай училищеҕа үөрэммитэ, Ленинграды көмүскээбитэ. Ыараханнык бааһыран, дойдутугар төннүбүтэ. Түүлээх оскуолатыгар физкультура учууталынан, райкомҥа учуот отделыгар, Мүрү орто оскуолатыгар үлэ учууталынан, Баатаҕай оскуолатыгар, Нам райвоенкоматыгар, Көбөкөҥҥө оҕо кэмбинээтин сэбиэдиссэйинэн биэнсийэҕэ тахсыар диэри үлэлээбитэ, 1980 сыллаахха өлбүтэ.
Маны сэргэ, историяны сиһилии билиһиннэрэн, улуус кыраайы-историяны үөрэтэр түмэлин уонна киин бибилэтиэкэтин баай архыыбыттан быыстапка мустубут дьон болҕомтотун тарта. Бу курдук Улуу Кыайыы иһин турууласпыт чулуу дьоммут ааттарын, история биир ыар кэрчигин – Ленинград блокадатын – туһунан олус туһалаах, дириҥ ис хоһоонноох тэрээһин, үгүс оҕоҕо махталлаах өйүнэн-санаанан сөҥөн, умнуллубаттык хааллаҕа диэн эрэнэбит.
Ольга Шепелева