Үүммүт-сайдыбыт биһигим

1994 сыллаахха “Мүрү саһарҕата” хаһыат эрэдээктэрэ Аркадий Алексеев  солбуйааччынан ыҥырар телеграммата тиийэн кэлбитэ. Онон олунньу бүтүүтэ Бороҕоҥҥо үлэлии тиийбитим. Оччолорго олохтоох бэйэни салайыныы саҥа тэриллэн эрэр, ырыынак сыһыаннаһыылара диэн ааттаммыт өйдөбүл үөскээн, үп-харчы тыырыллыыта уустугуран, ол оннугар аһаҕастык суруйар, санааны этэр кэм буолан, үлэлииргэ сонун эрээри кэккэ уустуктардаах этэ. Хаһыаты үбүлээһин хойутаан, сурутууттан киирэр харчы редакция счетугар киирбэккэ, үлэһиттэри хамнастыыр да кыаллыбат түгэннэрэ үөскүүллэрэ. Онон хаһыакка сурутууну нэһилиэктэринэн бэйэбит ыыта сылдьыбыппыт. Маҕаһыын арыйан үлэлэппиппит. Бэл, ритуальнай венок оҥорон атыылаан, үп киллэринэр буолбуппут.

Быыбар кэмигэр хаһыатчыттар үлэбит харыыта суох элбиирэ. Оччолорго Биир сыл Уус Алдантан Ил Түмэҥҥэ Үрдүкү палаатаҕа 11, бэрэстэбиитэллэр палааталарыгар 9 дьокутаакка хандьыдаат туран, күрэстэһэ сылдьыбыттара. Сокуон быһыытынан, олорго барыларыгар босхо да, төлөбүрдээх да матырыйааллары бэлэмниирбит. 1996 сыл ахсынньы 13 күнүгэр халлаан 50-тан тахса кыраадыс тымныйан турдаҕына үрдүк күүрүүлээх уот ситимигэр саахал тахсан, мин өйдүүрбүнэн, Бороҕон 535 ыалын дьиэтин  ититэр ситимэ  хам тоҥмута. Ахсынньы 22 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин быыбара буолуохтааҕа. Улуус киинигэр араллаан тахсан, быыбар буолбат куттала бүрүүкээбитэ. Онон саахалы туоратар үлэ түүннэри-күннэри ыытыллыбыта.

“Сахаполиграфиздат” генеральнай дириэктэрэ Илья Михальчук Бороҕоҥҥо тахсан, оһоҕунан оттуллар быыкаайык маҕаһыыммыт дьиэтигэр хаһыат, типография үлэһиттэригэр мунньах оҥорбута, улуус дьаһалтатын кытта көрсүбүтэ. Онно аҕыс балаһалаах өҥнөөх хаһыаты оҥоро охсон, куоракка киирэн бэчээттэтэн таһаарар сорук турбута. Эппиэттээх киһинэн мин анаммытым. Ол киэһэ матырыйааллары дискеткэ уган, Михальчугу кытта куоракка киирэн, киэһэ хойут бэчээккэ биэрбиппит. Сарсыарда, ахсынньы 21 күнүгэр, типографияттан хас да өҥүнэн бэчээттэммит буруолуу сылдьар хаһыаты ылан, Бороҕоҥҥо почтаҕа илдьэн туттарбытым. Ону почта үлэһиттэрэ сонно тута нэһилиэктэринэн тарҕаппыттара. Онон быыбар буолуо биир күн иннинэ улуус быыбардааччыларыгар “Мүрү саһарҕата” хаһыаты тиэрдибиппит.

Типографиябыт ититэр ситимэ тоҥон, салгынынан ититэр канадскай оһохтору аҕалан туруортарбыппыт. Онон кыһын устата уонтан тахса туонна дизельнэй уматыгы атыылаһар кыһалҕалана сылдьыбыппыт. Аҕыйах сылынан ол оһохторбут эргэрэн, үгээрдээри гынан уларытарга күһэллибиппит. “Мүрү саһарҕата” айар холбоһук кинигэ таһаарыытынан эмиэ дьарыктанар буолбута. Онон үлэ элбэҕэ уонна олус интэриэһинэйэ.

Төһө даҕаны ити иннинэ өрөспүүбүлүкэ сүрүн хаһыатыгар үлэлээбитим, биллиилээх суруналыыстар такайыыларын ааспытым иһин, суруналыыс быһыытынан “Мүрү саһарҕатыгар” үүнэн-сайдан тахсыбытым. Дойдум хаһыатыгар эрэдээктэр үлэтигэр бастакы хардыылары оҥорбутум, эппиэттиир сэкирэтээри солбуйан, хаһыаты таҥарга үөрэммитим. Тылы-өһү таба туттууга, хомоҕой этиилэри оҥорууга Иннокентий Сыроватскайтан элбэххэ үөрэммитим. Кини үөрэтиитэ-такайыыта олус сыаналааҕа. Күн бүгүнүгэр диэри туохха эрэ мунаахсыйдым эрэ, улууска  сыһыаннаах боппуруос, история да буоллун, Иннокентий Ильичкэ эрийэбин. Ылдьыыс – эрэллээх ыйынньыгым, бастыҥ сүбэһитим. Кэлин Уйбаан Бахсылыырап: – Эһиги бары куоракка үлэлии киирэн хаалбыккыт кэннэ кырдьаҕас учуутал, суруналыыс, сэрии кыттыылааҕа Иван Данилович Бурцев редакцияҕа кэлэ сылдьан, “ үйэҕэ биирдэ кэлэн барар суруксут оҕолоргутун мүччү тутан кэбистигит” диэн хомолтотун биллэрдэ, – диэбитин өйдүүбүн. Кырдьык, олус күүстээх састаабынан үлэлии сылдьыбыт эбиппит.

“Мүрү саһарҕата” хаһыаты куйаар ситиминэн сөп-сөп көрөбүн. Бүгүҥҥү кэлэктиипкэ ситиһиилэри, төрөөбүт сахабыт тылыгар харыстабыллаах сыһыаны, уҕараабат эрчими баҕарабын, ааҕааччыларыгар уйгулаах олоҕу, сайдар саргыны, үлүскэннээх үлэни баҕарабын.

Данил МАКЕЕВ, СӨ үтүөлээх суруналыыһа, Россия Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ