Киһи биирдэ олорор… Хас биирдии киһи олоҕун тухары дьоллоох буолуон баҕарара чахчы. Оттон дьоллоох буолуу киһи туругуттан быһаччы тутулуктаах. Ыалдьар буоллахха, санааргыыр буоллахха, туох дьоло кэлиэй?! Ол да иһин киһи чэгиэн-чэбдик сылдьарын туһугар билигин элбэх үлэ оҥоһуллар, үгүс ньыма толкуйданар, бары-барыта айыллар. Олортон тугу туһанарын, хайдах туһанарын киһи бэйэтэ талан ылар буоллаҕа. Биир тугунан да солбуллубат ньыманан күн бүгүнүгэр диэри сырдатыы уонна билиһиннэрии буолар.
Кулун тутар 10 күнүгэр Бороҕоҥҥо «Олоҥхо дьиэтэ» этно-культурнай кииҥҥэ (дир. Алексеева М.К.) «Барыта бэйэҥ илиигэр» уратылаах истиҥ көрсүһүү буолан ааста. Бороҕонтон төрүттээх уйулҕаһыт, норуот эмчитэ, кинезиолог Саргылана Егорова-Кынаттаах дойдутугар кэлэн олохтоохторго бэйэтин, сэдэх идэтин туһунан билиһиннэрдэ, ыарыы төрдө-төбөтө хантан, тоҕо саҕаланарын киһиэхэ тиийимтиэ тылынан судургутук кэпсээтэ уонна доруобайдык сылдьарга олус туһалаах сүбэлэрин үллэһиннэ.
Кини – Саха сиригэр биир биллэр кинезиолог. Кинезиология диэн хамсаныы туһунан наука. Ол аата кини идэтэ билиҥҥи аҕыйахтык хамсаныы кэмигэр туһалаах буолсу диэн толкуйдуохха сөп. Чахчы даҕаны, «хамсаныы – доруобуйа төрдө» диэн мээнэҕэ этиллибэт. Саргылана Семеновна, уопсайынан, киһи күннээҕи олоҕор төһө хамсанара, тугу аһыыра, хайдах дьарыктанара, олоҕун устата ылбыт эчэйиилэрэ туох дьайыылаахтарын туһунан олус үчүгэйдик быһаарда, үгүс ыйытыыга хоруйдаата.
Кини олоҕун аргыһа, кэргэнэ Павел Егоров-Баардаах Байбал киһи бэйэтин доруобуйатын көрүнэригэр аналлаах саҥаттан-саҥа технологиялар олоххо киирэн иһэллэрин, онон хас биирдии киһи ханна да барбакка, дьиэтигэр олорон хайдах көмөлөһүөн сөбүн туһунан эмиэ олус интэриэһинэй иһитиннэриини оҥордо. Көрбүт-истибит дьон сэҥээрэн үгүс ыйытыыны биэрдилэр,саҥа көрөр аныгы тэриллэрин тутан-хабан көрдүлэр, сорохтор бэйэлэригэр боруобаланнылар уонна бэркиһээтилэр даҕаны, сөхтүлэр даҕаны, сөбүлээтилэр даҕаны. Дьоҥҥо дьолу, үтүөнү баҕарар кэргэнниилэр иккиэн сүрүн сүбэлэрэ манныктар:
- Киһи төһөнөн хамсанар да соччонон энергиялаах буолар. Хамсаныыттан ордук лимфа үлэтэ тутулуктаах. Хамсаммат киһи ыраастыыр системата үчүгэйдик үлэлээбэт буолар. Оччоҕо киһи мөлтүөн, ыалдьыан сөп. Онон сарсыарда аайы зарядкалыыр хайаан да наада, күн устата төһө кыалларынан хамсана, имэринэ, массаастана сылдьыахха.
- Күннээҕи аһыыр аһылыкпытыттан турукпут быһаччы тутулуктаах, ол иһин киһи сөпкө аһыахтаах. Аһара элбэҕи аһыыр эбэтэр наар биири симинэр куһаҕан. Элбэх минньигэһи сиир эккэ-сииҥҥэ дьайыыта олох куһаҕан. Уопсайынан киһи химияны эбэн-сабан оҥорон таһаарар ГМО-лаах аһылыктарын сиэмиэххэ наада. Итилэр ыарахан ыарыы төрдө буолуохтарын сөп.
- Киһи тыынарын тухары тыыннаах, онон хайдах тыынарбыт улахан суолталаах. Тыын кэһиллиитэ кыраттан да буолуон сөп. Ол курдук араас травманы ылбыт дьон тыыннара ыһыллыбыт буолар. Маны таһынан киһи оҕо сылдьан таһыллыбыт буоллаҕына, хаһан эмэ кырбаммыт буоллаҕына, кимиэхэ эмэ хом санаалаах буоллаҕына-бу барыта эмиэ психоэмоциальнай турук ыһылларыгар тиэрдэр, тыыныы тэтимин ыһар.
- Киһи саныыр санаата ыраас, толкуйа сырдык буоллаҕына, ол барыта кини туругар быһаччы дьайар күүстээх. Өскөтүн киһи холкутук, ыгылыйбакка сылдьар, үлэлиир буоллаҕына, кини туруга чэгиэн, үлэтэ таһаарыылаах буолар. Онтон киһи кыыһырар-тымтар, санааргыыр буоллаҕына, доруобуйатын айгыратыан сөп. Онон мэлдьи күлэ-үөрэ, сырдыгынан сыдьаайа сырыттахха, тугу барытын чэпчэкитик ылыныахха, ханнык да ыарахаттары туоруохха сөп.
- Билиҥҥи сайдыылаах олоҕу кытары тэҥҥэ хардыылаан иһэр ордук. Киһи бэйэтигэр сөп түбэһэр технологиялары үөрэтэригэр усулуобуйа баар, онон баҕарыахха уонна туһаныахха эрэ наада. Оччоҕо олорор олох таһыма үрдүө, хаачыстыбата тупсуо этэ. Бу барыта бэйэҕэ туһалаах буоларын умнумуохха.
Бу көрсүһүүгэ сылдьыбыт 60-ча киһи барытын сэҥээрэн, интэриэһиргээн иһиттилэр, мунаарар ыйытыыларыгар харда ыланнар астыннылар, истиҥник махтаннылар уонна сорохтор өссө лаппыйан биирдиилээн кэпсэттилэр. Онон кинилэр бүгүн ылбыт билиилэрин-көрүүлэрин чэгиэн буолар туһугар бэйэлэрин уонна дьиэ кэргэттэрин туһугар туһаныахтара турдаҕа.
Светлана Бурцева, уопсас. кэрэсп.