Ырыа олох аргыһа диэн мээнэҕэ эппэтэхтэр эбээт. Ырыа – тылбыт-өспүт, өйбүт-санаабыт баайа, киһи буолар уратыбыт – иэйэр дьоҕурбут чыпчаала. Ол да иһин ырыа кынаттыыр, санааны, сүргэни көтөҕөр, дууһаны эмтиир сүдү күүстээх.
Бу суруйуум биир дойдулаахпыт өр сылларга мунньубут кинигэлэрэ Саха Республикатын Национальнай бибилэтиэкэтигэр кичэллээхтик хараллан туралларын көрдөрөр дьоҕус видеоттан саҕыллан, өссө төгүл Мариса Васильева дьарыгар эргиллэргэ ыҥырда.
Уус Алдан улууһун «Умсулҕан» коллеционердар түмсүүлэрин чилиэнэ Мариса Васильева коллекционер умсулҕаннаах дьарыгын өссө оҕо сааһыттан саҕалаабыта. Оччолорго ырыанньык аҕыйаҕа бэрт буолан буолуо, Мариса Евсеевна истибит ырыаларын сурукка тиһэр уонна хаһыакка, сурунаалга бэчээттэммит нуоталаах ырыалары кырыйан ылан мунньар, ону кинигэлии тиһэн бэйэтэ ырыанньык оҥорор үгэстэммит. Кэлин араас композитордар хомуурунньуктара, ырыанньыктара маҕаһыын долбуурдарыгар «быыллыйа сыталларыттан» хайаан да атыылаһар буолбут.
Дьэ онтон 1996 сыллаахха биир тэрээһиҥҥэ ырыанньыктарын быыстапкалаан көрдөрбүтүгэр, дьон «наһаа да элбэх ырыанньык баар эбит» диэн сөҕө, сэҥээрэ көрбүттэриттэн кынаттанан, Мариса Евсеевна ырыанньык кинигэлэри чопчу ылсан мунньарга санаммыт. Онон ырыа уонна музыка тиэмэтигэр кини баай ис хоһоонноох коллекцияламмыт. Дэлэҕэ даҕаны, 2015 сыллаахха Виталий Андросов, Алексей Егоров, Тамара Семенова саха ырыатын саамай сүөгэйин-сүмэтин түмэн «Саха ырыатын антологията» диэн икки туомнаах улахан кинигэни оҥороллоругар Мариса Евсеевна коллекцията төһүү күүс буолан, кинигэ аан тылыгар кини аата махталынан суруллуо дуо? Бу түгэни коллекционер утумнаах дьарыгын биир улахан ситиһиитинэн ааҕар.
Биллэн турар, Мариса кинигэлэрин мунньарыгар аймах-билэ дьоно, ааптардар кинигэлэрин ааттаан-суоллаан бэлэх уунан күүс-көмө буолбуттара. Онуоха махталлаах коллекционер ким хайдах кинигэни бэлэхтээбитин ахтан туран «Үтүө санаа ыллыгынан» диэн кинигэ-альбому бэчээттэппитэ.
Мариса Евсеевна 100-тэн тахса быыстапкаҕа кыттыбыт. Онтун эмиэ сурукка тиһэн бэлиэтэнэр паапката номнуо халыҥаабыт. Холобур, Кыайыы үбүлүөйдээх сылларыгар Улуу Кыайыыга кынаттаабыт ырыалары быыстапкалыыра. Ити курдук бэлиэ даталары көрөн, кини коллекцията араас эгэлгэ тиэмэлэргэ араарыллан, төһөлөөх элбэх тэрээһин суолтатын хаҥаппыта буолуой?!
Коллекционер аҕыйах сыллааҕыта ырыанньыктарын тиэмэтигэр сөп түбэһиннэрэн сувенирдары мунньар буолбут. Саамай кырдьаҕас сувенирынан күтүөтэ Дмитрий Никифоров – Ырыа Миитэрэй 1950 сыллаахха Москваттан соһон-сыһан аҕалбыт Василий Теркин байаанныы олорор сүдү улахан сувенира буолар, биир сүрүн миэстэни «саха оҕуһун мииннэ да ырыаһыт» диэн бэргэн этиини көрдөрөр боруонсаттан оҥоһуллубут сувенира ылар. Итиэннэ, ырыа-музыка тиэмэтигэр бэрт интэриэһинэй значоктары, открыткалары мунньар.
Мариса Евсеевна коллекциятын 2019 сыллаахха Дьокуускайга Национальнай бибилэтиэкэҕэ икки нэдиэлэ устата быыстапкалаан дьон сэҥээриитин ылбыта. Хомойуох иһин, 2020 сыллаахха оһолго түбэһэн, олорор дьиэтиттэн кыыһыгар көһөн, уһуннук ыарытыйан сыппыта. Ол кэмҥэ коллекциятын бүөбэйдиир кыаҕа суоҕа, хаарыан коллекцията тоҥ дьиэҕэ турбута. Онон бөһүөлэгэр ырыа мусуойун тэрийэргэ дьулуһа сатаабыта да, ол кыаллыбатаҕа. Төһө да суруллубуту суорбатыҥ иһин, кумааҕы аата кумааҕы. Эргэрбит кинигэлэр элэйэр, өлбөөдүйэр буоллахтара. Арай Национальнай бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ били быыстапкалаабыт күннэриттэн: «Итиччэлээх элбэх кинигэни биһиэхэ биэр, анаан кичэллээхтик харалла сыппыттара ордук», – диэн сөп-сөп сураһар-ыйытар буолбуттар. Бэл Мариса Евсеевнаҕа кинигэлэри хайдах, ханна туталларын бибилэтиэкэҕэ кэритэ сылдьан көрдөрбүттэр.
Онон Мариса Евсеевна толкуйдаан баран, баай коллекциятын – барыта 1200 ырыа кинигэтин – 2023 сыллаахха Национальнай бибилэтиэкэҕэ туттарбыта. Биллэн турар, өр сылларга харчытын кэрэйбэккэ муспут уонна сыралаһан бүөбэйдэһэн, үгүс быыстапкаларга соһон-сыһан кэлбит коллекциятын сөбүгэр сыанаҕа атыылаабыта.
Билигин Мариса Васильевна маннык этэр: «Кинигэлэрбин олус суохтаатым, аҕынным, бэл доруобуйабар кытта оҕустарбыт курдук сананабын. Оттон бу күннэргэ Национальнай бибилэтиэкэттэн мин кинигэлэрим хайдах курдук күндүтүк хараллан туралларын видеоҕа устан ыыппыттарын көрөн наһаа үөрдүм, санаам көтөҕүлүннэ».
Ити курдук, Мариса Васильева уһун сыллар тухары санаатын, дууһатын уурбут коллекцията – дойдутун, норуотун култууратын үйэтитиигэ сүдү кылаата – кэнэҕэс кэнчээри ыччакка туохха да тэҥнэммэт бэлэҕэ буолар. Коллекция суолтатата, көр, итинник үрдүк.
Мария АРГУНОВА