Соппуруон харааһыттан киирбитэ – ойоҕо оҕолорунуун харыйаларын туруоран, симээн түбүгүрэ сылдьаллар эбит. Кыра уол туруорсубута ыраатта даҕаны, “сонуннара ааһан хаалыа” диэннэр, онон-манан аралдьытан, баччаҕа аҕаллылар. Соппуруон хойут ойохтоммута. Ол да иһин оҕолоро, этэргэ диэри, ороһулар. Үөлээннээхтэрин сиэннэрэ – кини оҕолорун саастыылара. Натааһата ыкпатаҕа-түүрбэтэҕэ буоллар, билигин даҕаны сулумах сылдьыа эбитэ буолуо.
Өр ойохтоммокко сылдьар үгүс эр дьоҥҥо тэҥнээтэххэ, Соппуруон, дьиҥэр, муҥкук, сэмэй киһи буолбатах этэ. Төттөрүтүн, бииргэ тохтообот, сырыылаах дьоҥҥо киирсэрэ. Аармыйаҕа барыан эрэ иннинэ дэриэбинэтигэр кэлэн биэрбит барадыбыас Дуунньалыын хоонньоһуоҕуттан, тугу кистиэй, хонон-өрөөн ааспыт дьахталларын ахсаана уон тарбаҕыттан тахсыбыта былыр үйэ буолла. Соппуруон үрдүк уҥуохтаах, кыаһаан сирэйдээх, сэргэх сэбэрэлээх буолан, дьахтар аймах хараҕа мэлдьи хатанааччы. Ону бэркэ билэн, түөрт уонун лаппа ааһыар диэри биир эрэ буолбакка, бука, хас да киһи сырыытын сырыттаҕа буолуо. Соппуруон чэй куттан, саалаҕа кэллэ. Ол олорон, ойоҕо Натааһа мөһүүрэни иилиммитин көрөн, урукку Саҥа дьыллааҕы сырыыларын санаан ылла. Оччолорго кэрэ аҥаардар, ити Натааһа курдук, мөһүүрэни моонньуларыгар, баттахтарыгар иилинэр буолаллара.
ххх
Соппуруон сааһын тухары кыраттан саҕалаан, таһаҕаһы таһар улахан массыынаҕа тиийэ суоппарынан үлэлээбитэ. Биир кыһын Саҥа дьыл чугаһыгар бородуукта тиэнэн, микрооптуобуһунан Томпоҕо айаннаабыта. Сакааһын этэҥҥэ толорон төннөн иһэн, Таатта кытыы нэһилиэгин чугаһыгар алдьанан хаалбыта. Аныаха диэри сылаас турбут халлаан кинини кэһэтэрдии тымныйан бытарыппыта. Дьолго, үтүө дьон көстөн, дэриэбинэҕэ улахан хараастаах киһини булан, онно соһон киллэрбиттэрэ. Дьиэлээх хаһаайын элэккэй буолан абыраабыта. Дьиэтигэр хоннорон, чэйдэтэн, массыынатын өрөмүөннүүрүгэр кытта көмөлөспүтэ. Төһө даҕаны наадалаах барыта илии анныгар баарын үрдүнэн Соппуруон Саҥа дьылы дьиэтигэр көрсүбэт кыахха киирбитэ. Онон хаһаайын ыҥырыытынан ыал бырааһынньыктааҕы остуолугар олорсубута.
Саха ыалын аһа мэлдьи баай-талым. Ыалдьыт дьиэлээхтэри кытта сампааннаах бакаалы көтөҕөн, кэпсэтэ-ипсэтэ, аһыы олордоҕуна туманы бүрүммүтүнэн дьахтар киэнэ талыыта киирэн кэлбитэ. Соппуруон онтон тута сэргэхсийбитэ. Дьахтар саҕынньаҕын устубутугар эр киһи хараҕа тута бөдөҥ мөһүүрэ иилиллибит толуу толору түөһүгэр хатаммыта. Тамара олохтоох почта үлэһитэ эбит этэ. Сылдьа үөрүйэх сиригэр, дьонугар көҥүл туттан-хаптан, туран-олорон, күлэн-салан, бырааһынньык тыынын күүркэтэн биэрбитэ. Соппуруон бу киэһэ астына аһыырын таһынан өссө туох эрэ үчүгэйгэ тиксиэҕин сэрэйбитэ. Чаһы 12 чааһы охсоотун кытта бары бакаалларын туппутунан туран, бэйэ-бэйэлэрин эҕэрдэлэспиттэрэ. Онтон тэлэбиисэр көрбүтэ, кэпсэппитэ буолан баран, Тамара дьиэлээри хомуммута. Соппуруон эр киһи сиэринэн сонун кэтэригэр көмөлөһө турдаҕына дьахтар хараҕынан имнэнэн, кинини кытта барсарыгар ыҥырбыта.
Тамара чугас олорор эбит этэ. Бэйэ-бэйэлэригэр киэһэни быһа умсугуйбут дьон дьиэҕэ киирээт, уос уостарыгар түһүспүттэрэ. Соннорун биэсэлкэҕэ да ыйыыр кыах суоҕа. Соппуруон уураһарын омунугар ыстаанын курун сүөрэн букунайбыта. Дьахтар да хаалсыбатаҕа. Куоптатын устан, туора бырахпыта. Түннүгүнэн киирэр ый сырдыгын батыһан, дьыбаан киэҥ далайыгар умсубуттара. Уһун айан сылаатын, өр туттуммут уоҕун Соппуруон ити түүн тоҕо тэбээбитэ. Тамара даҕаны эр киһи этин-сиинин билбэтэҕэ ырааппыт этэ. Оннук биир да мүнүүтэ утуйбакка, хат-хат көҕүйсэн, халлаан сырдыар диэри тилиргэччи таптаспыттара. Бу санаатахха, хайдах туох олохтоохторун сүгүн-саҕын кэпсэппэтэх да эбиттэр. Тахсан бараары турдаҕына олус дуоһуйбут эрээри, өссө да уоскуйа илик Тамара төлөпүөнүн нүөмэрин суруйбут кумааҕыны эр киһи сонун сиэбигэр укпута. Соппуруон ол күн массыыната оҥоһуллан, айаҥҥа туруммута. Арай кэлин ол кумааҕыны булан, эргим-ургум тутан баран, туора бырахпыта. Тоҕо диэтэххэ, оччолорго сонун сонорго туруммут кэмэ этэ.
ххх
Биир Саҥа дьыллааҕы сырыыта Нерюнгрига айан этэ. Онно улахан массыынанан таһаҕас тиэйиитигэр сылдьара. Аара аһыыр сиргэ тохтоон, чэйдээн баран хоҥнуохча буолан эрдэҕинэ утары биир кыыс сүүрэн кэлбитэ. Аҕылыырын быыһыгар айаннаан испит дьоно төннөр буолан хааланнар, массыыната суох хаалбытын эппитэ. Онон Соппуруон соһуччу аргыстаммыта.
Эльвира Алдаҥҥа дьүөгэтигэр Саҥа дьыллыы баран иһэр эбит этэ. Салгыы айанныыр кыахтаммытыттан үөрэн, тута сонун, хаттык таҥаһын устан, өр айанныырга бэлэмнэммитэ. Суол уһун, айан ыраах. Айанньыттар хара ааныттан тапсыбыттара. Уопсайынан, Соппуруон массыыната дьолугар алдьанар аналлаах эбит. Кэлин көлүөһэтэ тэстэн, оҥостор аакка барбыта. Ол кэмҥэ халлаан хараҥарбыта. Үлэтин барытын оҥорон, массыынатыгар киирэн баран соһуйан, тиэрэ баран түһэ сыспыта. Эльвира ас бөҕөтүн тардан, бэл, массыына иһин киэргэтэн уонна баттаҕар синньигэс мөһүүрэни иилинэн көрсүбүтэ. Соппуруон тоҥмута, аччыктаабыта сүрдээҕэ. Мааны аһы көрөн үөрэн, ытыһын ытыһыгар сууралаан ылбыта. Ол кэмҥэ Эльвира кыһыл арыгы таһааран, аҥаар хараҕын симэн ылан, мантан киэһэ бырагыраама интэриэһинэй буолуохтааҕын имнэммитэ.
Соппуруон сырытта ини, сылдьыбата ини. Ол эрээри, аар тайҕа ортотугар маннык соһуччу көстүүгэ, түгэҥҥэ түбэһэ илигэ. “Массыына бэнсиинэ элбэх, манна хонноххо да тугуй?” диэн Эльвира тоҥ балыгыттан убаһатын этигэр тиийэ дэлэй-холой аһыттан санаата кэлэн, онно эбии кини тапталга, эт-сиин сылааһыгар баҕатын таайан, арыгы иһэргэ санаммыта. Кэлэн иһэр Саҥа дьылынан эҕэрдэлэһэн, минньигэс утахтан имнэрэ кэйэн, ирэн-хорон, тото-хана аһаан баран, эдэр дьон массыына олбоҕор имэҥнээхтик таптаһан турбуттара.
Эльвира били улахан дьоҥҥо аналлаах киинэҕэ көстөр кыргыттарга майгынныыра. Таһырдьа ыас хараҥа буолан, массыына иһирдьээҥҥи кыһыл имик-самык уотун сырдыгар Соппуруон кини араастаан имиллэҥниир этиттэн-сииниттэн, тэтимиттэн дуоһуйа сыппыта. Эльвира саннын аһарар будьурхай баттаҕын үөһээ-аллараа, уҥа-хаҥас быраҕаттаатаҕын аайы мөһүүрэтэ дьикти кэрэтик күлүмүрдүүрэ. Хас уҥуоҕар, быччыҥар тиийэ имэҥҥэ бэринэн, таҕылга тартаран, ис-иһиттэн иҥсэлээхтик, саталлаахтык таптаһар кыыс эбит этэ. Омук хааннаах буолан, таптаһар кэмигэр киһи эрэ эр санаата көтөҕүллүөх, саҥаттан-саҥа кыайыыларга турунуох курдук тыллары саҥаран, быыһыгар манньытан, тапталга анаан айыллыбыт барахсан этэ.
Соппуруон кинини санаатаҕына, билигин даҕаны иһин түгэҕэ итийэн, кычыгыланан ылааччы. Кини даҕаны уол оҕото буоллаҕа. Итиччэ кыыс дьахтарга түбэспиччэ сатыырын-сатаабатын барытын көрдөрбүтэ. Массыына түннүгэ тиритэн, туох да көстүбэт буола кырыанан бүрүллүбүтэ. Ону Эльвира суол кытыытыттан тоһутан киллэрбит лабаалара, онон-манан иилбит эриэхэлэрэ, хантан эрэ булбут мөһүүрэтэ өссө киэргэтэн, Саҥа дьыл тыынын, дьолго-соргуга эрэл кыымын биэрэллэрэ. Эльвира Алдаҥҥа түһэригэр Соппуруону уохтаахтык уураабыта. Төһө да икки өттүттэн сулумахтарын билиннэллэр, салгыы көрсөр, булсар туһунан хайалара да этии көтөхпөтөҕө. Бука, ыал буоларга суолга көрсө түһээт үлүбээй таптаһыы тирэх буолбатын иккиэн да өйдөөтөхтөрө.
ххх
Эдэр эрдэххэ, “Саҥа дьыл түүн сиэкистээтэххэ, ити чааһыгар сылыҥ ситиһиилээхтик ааһар” дииллэрэ. Ол да иһин буолуо, Соппуруон ити түүн хайаан да кимниин эрэ хоонньоһон турарга сыалланара. Тоҕо эрэ кини биир да дьахтары кытта өр кэмҥэ булсубата. Кэрэ аҥаардар барахсаттар айылҕаларынан даҕаны олохтооххо, тирэхтээххэ баҕаран эрдэхтэрэ. Алҕас да хоонньоспут кыргыттара салгыы көрсөргө, ыал буоларга дураһыйаллара. Онуоха Соппуруон тыйыс эбит. Ылыахтааҕын ылла, сыалын ситистэ да, ол киһитин умнара. Адьас билбэт да курдук туттара баара.
Ол Саҥа дьылга кини улуус киинин дискэтиэкэтигэр тиийбитэ. Саҥа дьыллыы киэргэммит саала, өрө көтөҕүллүбүт дьон, тэтимнээх муусука сүргэни көтөҕөрө. Дьэ, онно баара тал да барсар, ый да сытыһар баҕалаах кыыс, дьахтар арааһа. Соппуруон иллэҥ миэстэҕэ олорон кинилэри одуулаабыта. Арай бытаан муусука тыаһаабытыгар биирдэстэрэ кэлэн, кинини үҥкүүгэ ыҥырбыта. Иккиэн да бэлэм сылдьар дьон ол үҥкүүгэ тута уураспыттара. “Миигин кытта барыс” диэн дьахтар Соппуруон кулгааҕар сибигинэйбитигэр эр киһи төбөтүн тоҥхох гыммыта. Оччоттон төһөлөөх элбэх дьиэлээх, хамнастаах эрээри кэргэнэ, оҕото-уруута суох эбэтэр батыһыннарыы оҕолоох сулумах дьахтар баара буолуой?! Надя олортон биирдэстэрэ этэ. Соҕотох киһи олорор дьиэтигэр күндү курустаалтан сыаналаах сампааны испиттэрэ, интимнэй уоттаах хос мааны таптаах оронугар таптаһан таалалаан хоммуттара. Надя салгыы көрсөргө этэн көрбүтүн, бэл, дьиэтин күлүүһүн туттара сатаабытын Соппуруон ылымматаҕа.
ххх
Кини ыал буолуоҕуттан өйө-санаата уларыйда. Кини да буоллар, хаһааҥҥа диэри сур соноҕос буола сылдьыай? Түспэдийэр, уоскуйар кэмэ кэллэҕэ. “Аҕаа, харыйа сулуһун иилэн биэриий” диэн кыыһа көрдөспүтүгэр чааскытын туора ууран, оҕолоругар тиийдэ. Мантан ыла кини Саҥа дьыла маннык. Тирэхтээх, олохтоох, уйгулаах. Оттон урукку сырыылар кини эр киһи быһыытынан соргулаах суолун туоһута буолан, кэмиттэн кэмигэр санаан ылар түгэҥҥэ кубулуйдахтара.
Куо Мэтэкэ.