“Доруобуйа көмүстээҕэр күндү” диэн мээнэҕэ этиллибэтэх тыллар. Киһи доруобайдык, чөл туруктаах сырыттаҕына барыны-бары кыайар-хотор, сирдээҕи аналын толорор, дьоллоох буолар. Онуоха эрдэттэн сэрэтэргэ уонна тус бэйэбититтэн тутулуктаммат буолбут доруобуйабытын, олохпутун бэйэлэрин илиилэригэр ылан өрүһүйээччилэр – улуустааҕы киин балыыһа үлэһиттэрин үлэлэригэр-хамнастарыгар, олорор, үлэлиир усулуобуйаларыгар саҥа сылга “туох соруктар туралларый?”, “туох уларыйыы күүтүллэрий?”, о.д.а. ыйытыыларбар хоруйу ылаары улуустааҕы киин балыыһа кылаабынай бырааһын Сергей Черкашины кытта көрүстүм. Билэргит курдук, Сергей Гаврильевич икки ый анараа өттүгэр ананан кэлбитэ, биһиги улууспутугар үлэтин саҥа саҕалаан эрэр, ол эрээри киэҥ сиргэ үлэлээбит уопуттаах салайааччы.
Үлэһит каадырынан хааччыллыы
Билиҥҥи туругунан, быраастарынан хааччыллыы – 72%, орто медперсонал – 92%, аччыгый медперсонал 100% туолан турар. Олунньуга 3 специалист: анестезиолог, хирург, УЗИ специалиһа кэлэрэ былааннанар. Итиэннэ күһүн психиатр-нарколог идэтигэр целевой үөрэҕи бүтэрэр биир дойдулаахпыт үлэлии кэлэрэ былааннанар. Оттон бу үлэһиттэри дьиэнэн-уотунан хааччыйыы – эмиэ туспа кыһалҕа. Онуоха улуус дьаһалтатын кытта үлэ ыытыллан, хамсааһын баар. Курбуһах нэһилиэгэр ананан кэлэр бырааска түөрт квартиралаах дьиэҕэ квартира биэрэллэр, Дүпсүн нэһилиэгин медсиэстэрэтигэр саҥа дьиэ күлүүһүн туттарыахтаахтар, Тулунаҕа кэлиэхтээх быраас эдэр специалистарга анаммыт дьиэҕэ квартираланар үөрүүнү билиэҕэ. Оттон Бороҕоҥҥо үлэһиттэрбитигэр дьиэ тутарга анаан уһаайба бэриллэр буолла. Манна анал бырагыраамаларга киирсэн, уопсай дьиэни тутар баҕалаахпыт. Оччотугар улуус киинигэр олорор дьиэнэн хааччыйыы кыһалҕатын быһаарар кыахтанабыт.
Оҕолорун көрөн олорбут лор уонна офтальмолог быраастарбыт үлэлэригэр таҕыстылар. Бороҕоҥҥо үһүс учаастакка терапевт быраас кэлэн, уочарат аччаата диэххэ сөп.
Маны сэргэ, Дьокуускайдааҕы медицинскэй колледж филиалын 31 устудьуон үөрэнэн бүтэрэрин күүтэбит. Быйыл бастакы выпуск – 18 медсиэстэрэ үөрэҕин бүтэрэр. Ханна үлэлииллэрэ номнуо быһаарыллыбыта. Онон орто анал персоналынан хааччылыы көрдөрүүтэ үчүгэй. Онтон эһиил фельдшердэр бүтэрэллэрин күүтэбит.
Ахсынньыга психиатр уонна нарколог быраастар кэлэн, үс күн медицискэй көрүүлэри оҥордулар. Сааны илдьэ сылдьыыга көҥүлү уонна тракторы, мототехниканы, массыынаны ыытар быраабы ылыыга (“А”, “Б”, “С”, “Д” категориялар) анал ыспыраапканы биэрэр буоллубут. Эмиэ ахсынньыга кэлэн ФГДС өҥөтүгэр 48 киһини түһэрэн барбыттара. Оттон быйыл онкодесант, офтальмология, дерматолог быраастар биригээдэлэрэ, республикатааҕы 1№-дээх балыыһа – медицина национальнай киинин кардиодесана кэлэн үлэлииллэрэ былааннанар. Республикатааҕы профилактика киинин биригээдэтэ кырыы сытар суола-ииһэ мөлтөх нэһилиэктэргэ – Өспөххө уонна Түүлээххэ тиийэн, нэһилиэнньэни көрүөҕэ.
Материальнай-техническэй баазаны саҥардыы, хаҥатыы
Материальнай-техническэй баазаны саҥардыыга эмиэ биир күүстээх үлэ күүтүллэр. Улуус киинигэр эрэ буолбакка, нэһилиэктэргэ врачебнай амбулаториялары, фельдшерскэй пууннары, фельдшерскэй-акушерскай пууннары өрөмүөннүөхпүт, оборудованиеларын, миэбэллэрин саҥардыыга үлэлэһиэхпит, онно тустаах былааннар бааллар.
Манна 11 эргэ дьиэ баара биллэр. Бу иһигэр Өлтөх нэһилиэгэр Бэйдиҥэҕэ, Хоро, II Лөгөй, Найахы нэһилиэктэригэр эргэ тутуулар буоланнар, анал программаҕа биир бастакынан тураллар. Киин балыыһа иккис уочаратын тутуу эмиэ биир улахан сорук. Ааспыт сыл бүтүүтүгэр изыскательнай үлэ ыытыллыбыта. Бу сылга, сүрүннээн, бырайыага оҥоһуллуохтаах. Барыта этэҥҥэ быһаарыллан үбэ көрүлүннэҕинэ, 2026 сылтан тутуута саҕаланыахтаах, 2028 сылга түмүктэниэхтээх. Биллэрин курдук, СВО кэмэ буолан, дойду үрдүнэн үп-харчы кырыымчык.
Бэйэбит күүспүтүнэн Тумулга ВА, Тиит Арыыга ФАП, Өспөххө ВА, Чэриктэйгэ ВА, Баатаҕайга ФАП, Тандаҕа ВА дьиэлэрин өрөмүөннүү сылдьабыт. Үлэһиттэр үлэлиир усулуобуйаларын тупсаран, толору хааччыллыылаах эбийиэктэри оҥорор баҕалаахпыт.
Стоматология салаатыгар материальнай-техническэй баазатын хаҥатан, стоматологическай установканы уонна көһө сылдьар установканы ылыахтаахпыт уонна нэһилиэктэринэн үлэни тэрийиэхтээхпит.
Саҥа киирии – лучевой уонна функциональнай диагностика отделениета
Улууспутугар ФГДС аппараатын үлэлэтэн эрэбит. Анестезиолог бырааспыт анаан үөрэннэ, туоһу дастабырыанньатын ылла. Онон үлэлииргэ бэлэм. Маны сэргэ, куртах скопиятыгар эмиэ үлэлэһэр былаан баар. Маны тэҥэ холтер икки аппараатынан суукка устата сүрэх ЭКГ-тын кэтээн көрөн ааҕыы, хаан баттааһынын СМАД аппараат нөҥүө көрүүнү оҥорор толору кыахтанныбыт. Анал специалист суох буолан, педиатр бырааспыт үөрэнэн бүтэн, кулун тутарга аккредитацияны ааһан үлэтин саҕалыаҕа.
Үлэҕэ төһүү күүһүнэн буолар аппараттар: 2021 сылтан – КТ, 2023 сылтан стационарнай маммограф аппарааттара үлэлии тураллар. 2024 сыллаахха көһө сылдьар рентген аппараата кэлбитэ. «Доруобуйа харыстабылын модернизациялааһын» национальнай барыл чэрчитинэн көһө сылдьар ФЛГ аппараатынан хааччыллыбыппыт. Онон үлэлии турар аппарааттар саҥалара көдьүүстээхтик үлэлииргэ кыаҕы үөскэтэллэр. Былырыын үөрэҕин саҥа бүтэрбит рентгенолог быраас кэлэн, билигин рентгенолог үс быраас үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Национальнай бырайыактар, тосхоллор
«Демография» федеральнай тосхолунан быйыл УЗИ икки аппараата (стационарнай уонна көһө сылдьар ноутбук-аппарат) кэлэрин күүтэбит. УЗИ уонна рентген үлэтигэр специалиһынан, материальнай-техническэй баазанан 100% хааччыллабыт. Оччотугар нэһилиэктэргэ да тахсан үлэлиир кыахтанабыт.
2025 сылтан «Продолжительная и активная жизнь» диэн саҥа национальнай бырайыак үлэтэ саҕаланна. Сыала-соруга ыарыыны эрдэттэн сэрэтэр, тохтотор үлэни күүскэ ыытыы буолар. Онон нэһилиэнньэҕэ диспансеризацияны, ыарыыны кэтээн көрөн эрдэттэн эмтиир үлэни күүскэ ыытыахпыт. 2030 сылга диэри Россия нэһилиэнньэтин, төрөөһүнү элбэтэр, киһи олорор орто сааһын үрдэтэр соруктар тураллар. Дойдубут президенэ Владимир Путин бу сылга диэри киһи олорор орто сааһын 78-ка үрдэтэргэ, Ил Дархан Айсен Николаев эмиэ Саха сирин олохтооҕун орто сааһа 80 cааска диэри тиийиэхтээх диэн соруктары туруорбуттара. Онон үлэбит-хамнаспыт сүрүн сыала-соруга бу буоллаҕа.
Дьэ, кырдьык, дьон-сэргэ туруктаах олоҕун туһугар бары күүһү ууран туран үлэлииргэ андаҕайбыт үлэһиттэр былааннара, сыаллара-соруктара үгүс эбит. Оннук да буолуохтаах. Кинилэртэн киһи дьылҕата тутулуктаах.
Ольга Шепелева