Бастыҥ буолар үгэс салҕанар
Чурапчы оройуонун хаһыатын кэнниттэн айар үлэбин төрөөбүт улууспар Уус Алдаҥҥа салҕаабытым. 90-нус сылларга саха журналистикатыгар сыһыан уларыйан эрэр кэмэ этэ.
Урут хаһыат үгүс өттүгэр партийнай пропаганданы кытта сибээстээх буоллаҕына, демократия кэмигэр өй-санаа уларыйан, үлэҕэ айымньылаах сыһыан, саҥаттан-саҥаны көрдөөһүн эрэйиллэр буолбута. Хаһыат кэлэктиибэ кэм ирдэбилинэн үлэҕэ айымньылаахтык сыһыаннаспыта.
“Мүрү саһарҕата” хаһыакка Иннокентий Сыроватскай, Аркадий Алексеев, Юрий Смолин, Коммунар Попов, Уйбаан Бахсылыырап курдук уопуттаах хаһыатчыттары тэҥэ эдэр суруналыыстар Петр Павловы, Данил Макеевы, Лира Яковлеваны кытта айымньылаахтык үлэлээбиппит. Ыһыллыы-тоҕуллуу кэмигэр почта үлэтэ биллэрдик мөлтөөбүтэ. Онон нэдиэлэҕэ үстэ тахсар хаһыаты биирдэ тахсар “суон” хаһыат оҥорбуппут. Тиэмэлэринэн анал балаһалары толкуйдаабыппыт. Хаһыат ис хоһооно биллэрдик тупсубута. Планеркаларга матырыйаалбытын таһаартараары миэстэ былдьаһыыта буолара. Ыйдааҕы үлэбин эрдэттэн эрдэ бэлэмнээн иһэрим. Чурапчы хаһыатын кэнниттэн “балачча уопутурбут” суруналыыс кэллэҕим. Үлэттэн илистии, сылайыы диэни билбэтэҕим.
Хайа баҕарар тэрилтэҕэ атыттары өй-санаа, муударас, бары өттүнэн баһыйар, чорбойор киһи баара тэрилтэ дьоло дии санаабын. Оннук кэлэктиипкэ бэрт былдьаһыыта суох буолар. Үлэ да түмүгэ сол курдук тахсыыланар. “Мүрү саһарҕата” хаһыакка үлэлиирбэр оннук түс-бас киһибит эппиэттиир сэкиритээрбит Иннокентий Ильич Сыроватскай этэ. Кини билиитинэн-көрүүтүнэн, мындырынан, көрүнэн-күлүүтүнэн, киһи быһыытынан уһулуччута. Аны нууччалыыттан сахалыы тылбаасчыт бэрдэ. Олус эйэлээх, айар-тутар кэлэктиип буолуубутугар Иннокентий Ильич оруола улахана. Эрэдээктэрбит Аркадий Октябрьевич Алексеев саталлаах салайыытынан хамнас кэлбэт ыктарыылаах кэмнэргэ биһиги ый ахсын лоп курдук үлэбит төлөбүрүн аахсарбыт. Ол курдук, эрэдээктэрбит тэрээһининэн эрэдээксийэ маҕаһыын арыйан үлэлэппитэ. Уу, бэнсиин таһар массыыналар өҥө оҥороннор, айар-полиграфическай холбоһукка үбү киллэрэллэрэ. Үлэһиттэр босхо уу куттаран, абыранарбыт. Эрэдээктэрбит бэйэтинэн муҥхалаан, үлэһиттэригэр буор босхо собо түҥэтэрэ. Куулунан хортуоппуй, хаппыыста ыларбыт. Үлэҕэ бырааһынньыкка курдук үөрэ-көтө тиийиини итиннэ билбитим.
Эрэдээктэрбит суруналыыстары өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурустарга кыттарга көҕүлүүрэ уонна ирдиирэ. Чурапчы хаһыатыгар үлэлии сылдьар кэммэр уопуттаах суруналыыс, суруйааччы Семен Романович Данилов “киһи туһунан табыллан суруйаҕын” диир буолара. Аксакал сыыстарбатаҕа көстүбүтэ. Ол курдук, “Молодая пресса” өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска икки сыл субуруччу “ Киһи” номинацияҕа лауреат уонна куонкурус саамай чыпчаал бирииһин – Гран-при хаһаайына буолбутум. Бу куонкуруска биир идэлээхтэрим Данил Макеев уонна Лира Яковлева эмиэ ситиһиилээхтик кыттыбыттара. Дэлэҕэ суруналыыс Татьяна Данилевская “Не улус, а просто кузница кадров республиканской прессы!” диэн суруйуо дуо?! Кырдьык, Уус-Алдан улууһун “Мүрү саһарҕата” хаһыаттан элбэх суруналыыс уһуйуллан таҕыста. Яна Угарова тэрийэр “Молодая пресса” куонкуруһа элбэх эдэр суруналыыс үүнэн-сайдан тахсарыгар төһүү буолбута диэтэхпинэ, баһан этии буолбат. Улууһум хаһыатыгар үлэлии сылдьан, Саха сирин Суруналыыстарын сойууһун “Кыһыл көмүс бөрүө” бириэмийэтин лауреата буолбутум.
Эрэдээктэрбит куонкурустары таһынан ыырбытын кэҥэтэн, Дьокуускайга баар улахан тэрилтэлэргэ сырытыннарара, өрөспүүбүлүкэтээҕи спортивнай күрэхтэһиилэри сырдаттара 4-5 киһилээх бүтүн дэлэгээссийэни ыытара. Эрэдээксийэ массыынатынан куоракка күүлэйдии эмиэ барарбыт.
Хаһыаппыт өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьыбыта. Манна үлэлии сырыттахпына, үрдүкү бэчээттэн электроннай бэчээккэ көһүү саҕаламмыта. Ол эрээри, куйаар ситиминэн туһаммат этибит. Билигин “Мүрү саһарҕата” хаһыат айар кэлэктиибэ эрэдээктэр Наталия Попова салалтатынан олус таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьарын туораттан кэтээн көрөбүн уонна бастыҥ буолар үгэс салҕанарыттан үөрэбин.
Людмила НОГОВИЦЫНА,
СӨ Бэчээтин уонна Култууратын туйгуна.
Чочуйан таһаарбыт кыһам
“Мүрү саһарҕата” хаһыакка үлэбин 2013 сыллаахха саҕалаабытым. Оччолорго юрист үрдүк үөрэҕин бүтэрбит эдэр уол олохсуйар баҕалаах дойдубар Бороҕоҥҥо тиийбитим. Кэргэннээх, кыра оҕолоох буолан, тута үлэ булар сыаллааҕым. Хас да тэрилтэҕэ сылдьан, салайааччылары кытта көрсөн кэпсэтэн көрбүтүм да, тоҕоостоох үлэ, дуоһунас көстөн биэрбэтэҕэ. Оччолорго дьылҕам суруналыыстыканы кытта ситимниэ диэн өйгө даҕаны суоҕа. Сурук-бичик эйгэтиттэн ырааҕым. Бастаан ылбыт үөрэхпинэн, кэлин эр киһиэхэ сөптөөх үлэни булар бигэ санаалааҕым. Ол эрээри, биир күн атаҕым тоҕо эрэ “Мүрү саһарҕата” хаһыат эрэдээксийэтигэр тиэрдибитэ.
Оччолорго эрэдээктэр Аркадий Октябрьевич Алексеев олус дьоһуннук көрсүбүтэ. Мин үөрэхпинэн кинилэргэ сөптөөх үлэ суоҕа. Арай типографияҕа печатник көмөлөһөөччүтүн миэстэтэ иллэҥ турарын эппитэ. “Онуоха-маныаха диэри үлэлээн көрүөм” дии санаан, сөбүлэспитим. “Хаһыат эйгэтигэр киирбит дьон итинтэн дэҥ кэриэтэ тахсааччылар” дииллэрин дириҥник өйдөөбөт этим. Бу, арай көрдөххө, судургу эрээри, дириҥ чүөмпэ курдук эйгэҕэ атаҕым тумсун уган баран олохтоохтук хааларбын оччолорго долоҕойдоппот оҕочоос буоллаҕым.
Аркадий Октябрьевич бэчээттиир хоско сирдээн илдьэн, Михаил Васильев диэн печатнигы кытта билиһиннэрбитэ. Михаил уопуттааҕа, туттара-хаптара астыга. Онон күн сарсыҥҥыттан кинини кытта бииргэ үлэлиир буолбутум. Кэллиэгэм офестнай бэчээккэ үөрэппитэ. Сотору кэминэн хаһыаты бэйэм бэчээттииргэ үөрэммитим. Тастыын-уустуун суостаах аарыма массыынаны үлэлэтэр чэпчэкитэ суоҕа. Бэрт кыра алҕас хамсаныы, сыыһа туттуу хаһыат сирэйигэр хара бээтинэ буолан тахсара, бэчээттиир үлэ ыһыллара. Массыына хас биирдии деталын болҕойон көрөн, чочуйан, арыт түүннэри үлэлиирбит. Хаһыат үлэтэ сарсыҥҥааҥҥа, өйүүҥҥээҥҥэ диэри кэтэспэт. Эн үлэҥ күн сарсын ааҕааччы илиитигэр киириэхтээҕэ улахан эппиэтинэһи ирдиирэ. Хайдах да дьаһан, ити сорук ситиһиллиэхтээҕэ. Сыыйа илиим-атаҕым баран, үлэбин өйдөөбүтүм, ылыммытым. Хас эмит сыл салаллан кэлбит үлэни салгыы сылдьарбыттан киэн туттуу да санаата киирэрэ.
Арай биирдэ кэлэктиип мунньаҕар эрэдээктэр Аркадий Октябрьевич уонна ол саҕанааҕы эппиэттиир сэкирэтээр Иннокентий Ильич Сыроватскай миигин кэрэспэдьиэн дуоһунаһыгар туруоруохтарын баҕаралларын этэн, соһуппуттара. Хаһыакка быраап, сокуон балаһатыгар идэлээх юрист киһи ылсыахпын сөбүн, итэҕэйэллэрин эппиттэрэ. Онон сокуон балаһатын үлэлэтиигэ ылсыбытым. Улууска быраап хайысхалаах тэрилтэлэри кытта ыкса үлэлэһэн барбытым. Саҥа сокуоннары, дьон быраабын, эбээһинэһин идэбинэн дьэҥкэтик өйдүүр буоламмын, чахчы ыарырҕаппакка ылсыбытым. Дьоҥҥо тиийимтиэ гына суруйарбар кэллиэгэлэрим көмө, сүбэ буолаллара. Иннокентий Ильич хоһугар элбэхтик ыҥырылларым. Эрдэ суруйуунан дьарыктана илик сыыһам-халтым ханна барыай? Онуоха бэйэтин аттыгар олордон, сыыһаларбын бэйэбинэн булларан, арыт бэйэтэ ыйан, көрдөрөн, көннөрөн, суруналыыс быһыытынан чочуйан таһаарбыта. Киниттэн чахчы сыаналаах сүбэлэри, наадалаах иһитиннэриилэри ылбыт эбиппин.
Кэлэктиип олус иллээҕэ, эйэлээҕэ, көхтөөҕө. Убай-быраат, эдьиий-балыс курдук истиҥ сыһыаннаах этибит. Бары саба түһэн субуотунньукка, параакка, улуус тэрээһиннэригэр кыттарбыт. Бэйэбит испитигэр кимнээҕэр үчүгэй тэрээһиннээх, көрдөөх бырааһынньыктар буолаллара. Оҕолорбутун да илдьэ сылдьарбыт. Биир дьиэ кэргэн курдук этибит. Бэчээт эйгэтэ элбэххэ уһуйбута. Матырыйаал булуллан, суруллан, оҥоһуллан, бэчээттэнэн, ааҕааччыга тиийэр бары түһүмэҕин бэйэм дьонум ортотугар ааспыппыттан үөрэбин. Кэлин санаатахпына, эрэдээксийэ боруогун дьолбор атыллаабыт эбиппин. Эппиттэрин курдук, бу эйгэттэн сол курдук тахсыбакка, күн баччаҕа диэри сөбүлүүр идэбинэн үлэлии-хамсыы сылдьабын.
Төрөөбүт улууһум олохтоохторун, үлэлээбит хаһыатым ааҕааччыларын, кэллиэгэлэрбин үбүлүөйүнэн эҕэрдэлиибин! Хаһыаппыт сайда, кэҥии, чэчирии турдун!
Дьулустан СЕРГЕЕВ,
Саха иһитиннэрэр ааҕыныстыбатын кэрэспэдьиэнэ.