Итинник санаалаах, үөрэх эйгэтигэр 1982 сылтан ыла, барыта 38 сыл салайааччынан, оскуола дириэктэринэн уонна оҕолору, ыччаты спортка угуйбут Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэхтээһинин үтүөлээх үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин уонна физическэй култууратын туйгуна Михаил Семенович Бурнашев.
Михаил Семенович Курбуһах нэһилиэгин тоҕус оҕолоох, сопхуос үлэтигэр эриллибит тыа ыалыгар төрөөбүтэ. Оччолортон күүстээх-уохтаах уол спордунан, боксанан дьарыктанар этэ. Оскуола кэнниттэн Красноярскайдааҕы пединститут физмат факультетын ситиһиилээхтик бүтэрэн дойдутугар Уус Алдаҥҥа ананан, үлэтин аан маҥнай Найахы оскуолатыттан саҕалыыр.
«Гиревик учуутал кэлбит!»
“Олус түмсүүлээх, үлэһит кэлэктиипкэ түбэспитим. Найахы оскуолата оччолорго биир улахан, элбэх үөрэнээччилээх, үлэһиттээх оскуола этэ. Миэхэ эдэр киһиэхэ оччотооҕу кэллиэгэлэрим бука бары настаабынньыктарым буолбуттара. Ол кэлбит сылбар физика учуутала, аны тренер буолан хаалбытым. Ол маннык этэ. Урут спордунан дьарыктаммыт буоламмын, иллэҥ кэммэр аралдьыйаары маҕаһыыҥҥа суос-соҕотох 32 киилэлээх гиирэ баарын атыыластым. Гиирэбин илиибэр тутан, дэриэбинэ ортотунан хааман бардым. Онтон ыла “гиревик учуутал кэлбит”, “гиревик” диэн ааттанан хааллым”, – диэн Михаил Семенович үөрэ-көтө урут үлэлээбит сылларын кэпсээн саҕалыыр. “Дьэ, онон спордунан дьарыктанар эбиккин, оҕолору эрчий” диэннэр, гиирэ куруһуогун астым. Бэйэм ол иннинэ гиревик буолбатах буоллаҕым, ону “боксанан дьарыктаама” диэннэр, сөбүлэстим. “Советский спорт” диэн сурунаал баара, онтон көрөн оҕо бөҕөнү ол сыл дьарыктаабытым. Этэргэ диэри, оскуолаҕа табахсыт диэн суох буолбута, бэрээдэк биллэ тупсубута. Найахы оскуолатыгар уопсайа алта сыл үлэлээбитим. Бу сылларбын, Найахыны күн бүгүнүгэр диэри олус күндүтүк саныыбын”.
Оскуолаттан атын сиргэ үлэлээбэтим
“Тугу кистиэмий, араас үлэни да, дуоһунаһы да этэ сылдьыбыттара, ол гынан баран, маҥнай талбыт суолбуттан туораабатаҕым. Найахы оскуолатын кэнниттэн Тумулга, Тандаҕа дириэктэринэн үлэлээн, саҥа оскуолалары тутууга үлэлэспитим. Онтон 1996 сыллаахха Мындаабаҕа спортивнай оскуола аһыллар, “уолаттары кыайа тутаҕын, спордунан дьарыктыыгын” диэн дириэктэринэн анаабыттара. Оччолорго материальнай-техническэй базата быстар мөлтөх, саҥа тэриллэн эрэр оскуолаҕа кэлбитим. Тоҕус киһилээх оскуола кэлэктиибэ бастаан сыл аҥаара кэриэтэ хамнаһа суох үлэлээбиппит. Күүскэ турунан, сааһыланан, 23 улуустан оҕолору аҕалтаан, 186-200-чэкэ оҕоҕо диэри тиэрдэ сылдьыбыттаахпыт. Улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ, аан дойдуга биллэр үгүс спортсменнар үүнэн таҕыстылар. Улууска спорт таһыма үрдээтэ. Онон оччолорго туруоруллубут сыалы ситиһэргэ туох-баар күүспүн-кыахпын ууран үлэлээтим дии саныыбын. Билигин оскуола спортсаалатын салайааччытынан үлэлиибин. Онон киһи биир эйгэҕэ уһуннук сырыттаҕына үлэтэ түмүктээх, ситиһиилээх буолар диэн бэйэм уопуппар олоҕуран өрүү этэбин”.
Улууска гиирэ көрүҥүн таһаарсыбытым
“Тумулга тиийэн, эмиэ бэйэм суолбун-ииспин хаалларыахтаахпын диэн уонна уопутуран гиирэнэн оҕолору дьарыктаатым. Бастакыбытын өрөспүүбүлүкэҕэ күрэхтэһэ киирбиппит: Игнат Готовцев, Петр Алексеев, Алексей Спиридонов, Иван Никифоров, Егор Андросов буолан барбыппыт. Уолаттар бэйэлэрин бөлөхтөрүгэр чаҕылхайдык кыттан чөмпүйүөннээбиттэрэ. Онон улуус уопсайа 16 мэтээли ылбытыттан аҥаара биһиэнэ, тумуллар киэнэ этэ. Кэлин бу уолаттар аан дойду, норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдар чөмпүйүөннэрэ, призердара буолан тахсыбыттара. Үгүстэрэ билигин бэйэлэрэ тренердии сылдьаллар. Дьэ, ити сыллартан ыла, мин – физика учуутала, спортка анал үөрэҕэ суох киһи, олоҕум спорду кытары ыкса ситимнэнэн кэллэ. Кэлин бөһүөлэк ыччата, саастаах дьон кытта кэлэн дьарыктанар буолбуттара. Бэйэбэр “Гиирэ спордун конфедерациятын үтүөлээх тренерэ” диэн ааты иҥэрбиттэрэ”.
Дьоммор тирэҕирэн, үлэни өрө тутан кэллим
“Мин билигин ийэлээх, аҕабар махтанабын. Кинилэр биһигини киһи оҥорон, үөрэттэрэн, олоххо бигэ тирэхтээх дьон буолар гына иитэн таһаарбыттарыгар. Ол да иһин буоллаҕа, тус бэйэм өрүү бииргэ үлэлиир дьоммор тирэҕирэн, кинилэри ытыктаан, өрө тутан кэллим. Киһи ханнык да дуоһунаска олордор, бастатан туран, киһи буолуохтаах. Мин тэрилтэ салайааччыта буолан олорон, биргэ үлэлиир дьоммун төһө кыаҕым, өйүм-санаан тиийэринэн өйөөн, иллээх-эйэлээх үлэни тэрийэн, оҕо иитиитигэр туһаайан кэллим дии саныыбын. Билигин улууспутугар спорт сайдыытыгар аныгы спортивнай саалалар, дыбарыастар тутулуннулар. Дьон-сэргэ чөл туруктаах, чэгиэн буолары өйдөөн, спордунан дьарыктанан, спорт саалаҕа сылдьан эрэрэ үөрдэр. Мындаабаҕа спортивнай саалабыт 2014 сыллаахха тутуллан киирбитэ, ону сэргэ былырыын тустуу көрүҥнэрин саҥа саалата арыллыбыта. Интернаппыт хапытаалынай өрөмүөннэнэн оҕо, ыччат үүнэр-сайдар усулуобуйатын балайда тэрийэ сатаатыбыт. Онон дьоммор-сэргэбэр, эдэр дьоҥҥо, оҕолорго спордунан өрүү дьарыктаныҥ, үлэни батыһыҥ, дьоҥҥо үтүө сыһыаннаах буолуҥ, оччоҕо олоххут суола өрүү дьэҥкэ, көнө, үөрүү аргыстаах буолуоҕа диэн бэйэм сүбэбин тиэрдэбин”.
Екатерина Захарова
Тумус туттар үтүө салайааччыбыт
Михаил Семенович – СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үтүөлээх учуутала. Кини чахчы учуутал уһулуччулааҕа, салайааччы бастыҥа, бары өттүнэн чаҕылхай буолан, барыбытын кэрэҕэ-үтүөҕэ сирдиир суолдьут киһибит буолар.
Кини иитэр-үөрэтэр оҕолоругар, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэригэр, учууталларыгар истиҥ, үтүө сыһыаннаах, олус боростуой, сэмэй, үрдүк култууралаах, мындыр өйдөөх салайааччы. «Үлэһит үтүөтэ, майгылаах бастыҥа» диэн тыллар киниэхэ сөрү сөп түбэһэллэр.
Михаил Семенович спорду, үөрэҕи бииргэ тутан, Мындааба спортивнай хайысхалаах оскуолата арыллан үлэлиэҕиттэн элбэх үлэни ыытан улууспутугар, өрөспүүбүлүкэбитигэр элбэх биллиилээх спортсменнары иитэн таһааран, билигин выпускниктарбыт үөрэхтэрин бүтэрэн араас улууска үлэлии- хамсыы, айа-тута сылдьалларыттан үөрэбит, киэн туттабыт.
Учуутал, уһуйааччы сылынан үрдүктүк тутар түмүс киһибитигэр, Михаил Семеновичка, кытаанах доруобуйаны, үлэтигэр өссө үрдүк ситиһиини, үгүс үөрүүлээх түгэни, толору дьоллоох олоҕу баҕарабыт!
Мария Петрова, дириэктэри иитэр үлэҕэ солбуйааччы