Бороҕоҥҥо Күлүмнүүр аатынан култуура дыбарыаһыгар кулун тутар 22 күнүгэр оройуон 15 холкуоһа холбоһон үс бөдөҥ сопхуос буолбут – Танда, Тиит Арыы, Бээрийэ, Түүлээх эҥээр Герой Егоров, Лөгөй сиригэр Кэптэни, Тулуна, Уһун Күөл, Хомустаах, Баатаҕай – Партизан Заболоцкай аатынан уонна билиҥҥи Дүпсүн, Бээди, Өнөр, Найахы, Чэриктэй, Өспөх эҥээр “Дүпсүн” сопхуос буолан тэриллибиттэрэ үбүлүөйдээх 50 сылыгар анаммыт дьоро күҥҥэ киппэ көрүҥнээх, күүстээх үлэҕэ эриллибит чэрдээх илиилээх, кыырыктыйбыт баттахтаах үгүс үлэ бэтэрээннэрэ муһуннулар.
Күүстээх үлэлэринэн үйэ тухары хаалларбыт сопхуостар Үлэ Кыһыл Знамяларын бастыҥ үлэһиттэр – Герой Егоров аатынан сопхуостан Иннокентий Софронов, “Дүпсүн” сопхуостан Егор Горохов, Партизан Заболоцкай аатынан сопхуостан Василий Румянцев өрө көтөҕөн киллэрдилэр. Мустубут дьон атахтарыгар туран дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуоллаатылар.
Тыа хаһаайыстыбата дьарыктаах оройуон буоларбытынан, ити сылларга үрдүк көрдөрүүлээх, таһаарыылаах үлэ күөстүү оргуйара. Оччотооҕу үрдүк ситиһиилэр, күрэстэһиилээх кирбиилэр тустарынан улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Илья Артамонов хронологияны тутуһан хас биирдии салаа ситиһиилэрин сырдатан бар дьонугар санаппытыгар күүрээннэх үлэни өрө туппуттар сирэйдиин сырдаатылар, систиин көннүлэр.
Оччолорго холбоһуктаах үлэ тыа сиригэр олох таһымын балачча үрдэппитэ. Үлэһиттэр быстыбат хамнастанан, араас чэпчэтиилэринэн туһанан, уоппускаҕа сынньалаҥ күннэнэн күрэстэһиилээх, күүрээннээх күннэргэ түһүммүттэрэ.
Үрдүк үүтү ыаһыҥҥа, эмис эттээх идэһэни төлөһүтүүгэ, өлгөм оту оттооһуҥҥа, сүөһү эбии аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ, эбии аһылыгы үүннэриигэ хара сарсыардаттан халлаан хараҥарыар диэри үлүмнэһэ үлэлээн эдэр ыччакка бастыҥ холобур буолаллара. Эдэр ыччат хомсомуол биригээдэлэрин тэринэн үлэ бастыҥнарын холобур оҥостоллоро, тилэх баттаһа үлэни үмүрүтүһэллэрэ. Үлэ бастыҥнарыттан, угуйар маяктарыттан саҕалаан Социалистическай Үлэ Дьоруойа Анастасия Копырина, РФ Үлэҕэ Дьоруойа Михаил Готовцев кыһыл көмүс сулустара үгүс үлэһити үлэҕэ көҕүлээбиттэрэ, тыыннаах холобур буолбуттара. Байаҕантайтан бастыҥ ыанньыксыт Варвара Бочкарева – Тордуянова Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин депутатынан талыллыбыта тыа хаһаайыстыбатын үлэһитэ дойдуга, Сойууска билиниллэрин, үрдүктүк тутулларын көрдөрбүтэ. Тыа сиригэр үлэлээн иитиллээччилэр дойду инники сайдыытын түстээччи буолалларынан киэн туттуу күүстээх иэйиитэ үөскээбитэ. Найахыттан Үлэ Албан аата икки орденын кавалера осеменатор Татьяна Фомина производство маяга буолан аата билигин да дорҕоонноохтук ааттанар.
Билигин, төһө да ол кэмнэртэн үйэ аҥаара аастар, күүстээх үлэни өрө туппуттар кэккэлэрэ баһаам. Бу үөрүүлээх күн СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин, улуус дьаһалтатын, улуус тыа хаһаайыстыбатыгар управлениетын анал бэлиэлэринэн үлэ бастыҥнара наҕараадаланнылар. “Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо” үрдүк ааты 2-с Лөгөйтөн Петр Бурнашев, Дүпсүнтэн Николай Атласов ыллылар. Найахыттан Аркадий Ушницкай, Василий Федоров, Хороттон Василий Иванов, Чэриктэйтэн Николай Свешников, Тандаттан Анастасия Готовцева, Өнөртөн Михаил Ушницкай, Анатолий Лукачевскай, Дүпсүнтэн Егор Прибылых, 1 Хороттон Мария Стручкова, 2-с Лөгөйтөн Гаврил Троев, Баатаҕайтан Константин Иванов, о.д.а. наҕараадаланнылар.
Үбүлүөй ыытыллыытын көҕүлээччитэ өр сылларга «Дүпсүн» сопхуоска директорынан, улуус баһылыгынан үлэлээбит Иннокентий Бочкарев мустан олорооччуларга бука барыларыгар анаан: «Эһиги – күүстээх үлэҕитинэн, инникигэ эрэлгитинэн Уус Алдан улууһун төрүттээбит дьоҥҥут”, – диэн этиитэ бүгүҥҥү үбүлүөй суолтатын үрдэттэ. Кырдьыга да, оччотооҕу күүрээннээх үлэ бигэ тирэҕэ буолбут бөһүөлэктэр кэлин бэйэлэрэ туспа нэһилиэк буолан, үүнүү-сайдыы хайысхатын тутуһууга кылааттарын бигэргэттэ. Итиэннэ оччолорго оройуону салайсыбыт бөдөҥ салайааччы Степан Аржаков аатынан улуус нэһилиэктэрин баһылыктарыгар уонна тэрилтэлэрин салайааччыларыгар анал ааты олохтуурга этиитэ кэлэр кэскилбитин кэҥэтэригэр бигэ акылаат буолуоҕар эрэли үөскэттэ. Герой Егоров аатынан сопхуоска өр сылларга дириэктэрдээбит Иван Иванович Егоров эҕэрдэтин, баҕа санаатын эттэ. Улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччыта Петр Попов ааспыт сыл ситиһиилэрин билиһиннэрдэ. Итиэннэ тыа хаһаайыстыбатын салаатын 17 бастыҥ үлэһитигэр лауреат үрдүк аата иҥэриллибитин туттарда, онон улууспутугар тыа хаһаайыстыбата инникилээҕин бигэргэттэ.
Светлана Сивцева