Биир дойдулаахпыт, бөдөҥ судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэл, Саха сиригэр физкультурнай уонна спортивнай хамсааһыны төрүттээччи, тэрийээччи Николай Николаевич Тарскай төрөөбүтэ 100 сыллаах үбүлүөйдээх тэрээһиннэрин араас ситимнэринэн тохтоло суох сырдаталлар, иһитиннэрэллэр. Онуоха үбүлүөйдээх сыл тэрээһиннэрин үлэтэ өссө икки сыл инниттэн былааннанан саҕаламмыттара. Биир сүрүн тэрээһининэн бэс ыйын 8 күнүгэр Николай Тарскай төрөөбүт дойдутугар – Баатаҕайга «Саргыбыт салалынна, өрөгөйбүт үрдээтэ» диэн үрүҥ тунах ыһыах ыытыллара буолар. Баатаҕайдар үбүлүөйдээх ыһыаҕы тэрийиигэ үгүс үлэни ыыта сылдьабыт. Өрөспүүбүлүкэбит араас муннуктарыттан, нэһилиэктэриттэн үгүс киһи ыалдьыттыаҕа, кыттыыны ылыаҕа.
Ыһыахха бэлэмнэнии ааспыт сыл бүтүүтүттэн саҕаламмыта. Ол курдук, үбүлүөйү көрсө улуус дьаһалтата (баһылык В.И. Аммосов) ыһыахха диэн анал үп-харчы көрөн улахан көмөнү оҥордо, нэһилиэкпитигэр Н.Н. Тарскай фондата тэриллэн үлэлиир. Фондаҕа киирбит үп-харчы нэһилиэк иһинээҕи уулуссалары оҥорууга, ыалдьыттары аһынан-үөлүнэн хааччыйыыга, сибээһи, уоту быыстала суох биэриигэ, дьон доруобуйатыгар, олоҕор куттал суох буолуутун хааччыйыы курдук боппуруостарга туттуллуоҕа.
Нэһилиэк тэрилтэлэрэ, олохтоохторо ыам ыйыттан ырааһырдыы, тупсарыы үлэлэрин быыстала суох тэрийэллэр. Ол курдук, Н.Н. Тарскай аатынан Баатаҕай орто оскуолата сыһыарыллыбыт территорияларын, “Спорт – Албан аат” түмэлин өрөмүөннээһини, сууйуу-сотуу, кырааскалааһын үлэтин өрө көтөҕүллүүлээхтик тэрийэ сылдьаллар. Маны таһынан, оскуола коллектива Н.Н. Тарскай төрөөбүт алааһыгар Араҥастаахха сэргэтин күрүөтүн, улааппыт, үлэлээбит сиригэр Чараҥайга ыһыахтыыр сири, оскуола урукку турбут миэстэтин ыраастаан, тупсаран биэрдилэр. Нэһилиэк түөлбэлэрэ, түмсүүлэрэ, тэрилтэлэрэ ыһыахтыыр сири сөргүтүүгэ, ырааһырдыыга, кырааскалааһыҥҥа, эр дьон түмсүүтэ ыһыахтыыр сир күрүөтүн оҥорууга, саҥардыыга үгүс үлэни ыыттылар.
Ыһыах култуурнай тэрээһиннэрин улуус култуураҕа салалтата, С.Ф. Сивцев аатынан Баатаҕайдааҕы “Түмэн” норуот айымньытын киинэ сүрүннүүллэр. Барыта 5 култуурунай күрэс: оһуохайга, дэгэрэҥ ырыаҕа, олоҥхоҕо, саха таҥаһыгар, “Бөтөс” алын сүһүөх кылаас уолаттарыгар ыытыллыаҕа. Спортивнай күрэхтэри улуус спортка отдела, Баатаҕай нэһилиэгин дьаһалтата иилээн-саҕалаан ыытыахтара. 100 м сүүрүүгэ, мас тардыһыытыгар, таас көтөҕүүтүгэр, хапсаҕайга, Петр Лугинов – Ууһут Бүөтүккэ аатынан многоборье күрэхтэригэр тыҥааһыннаах киирсиилэри көрүөхпүт. Күрэстэр мэтээллэрин, өйдөбүнньүк значогун нэһилиэк дьаһалтата сыл саҕаланыыта Кытайга сакаас биэрэн оҥоттордо. Мэтээл эр киһи кутун-сүрүн сүгэр аҕыс кырыылаах, Н.Н. Тарскай мэтириэтин 3D форманан, сайыннарбыт сүрүн спорт көрүҥнэрин тиһиллибиттэр.
Ыам ыйын 26 күнүгэр үбүлүөйдээх сылга бэртээхэй бэлэх буолан, Баатаҕай нэһилиэгин иккис дойду оҥостон манна үлэлиир, олохсуйан олорор 71 кийиит түмсэн, “Баатаҕайбын таптыыбын” көстүүлээх өйдөбүнньүк бэлиэни оҥотторон бэлэхтээтилэр. Өйдөбүнньүк бэлиэ дэриэбинэҕэ киириигэ Хомустаах эбэ кытылыгар турда.
Ыһыах иккис күнүгэр – бэс ыйын 9 күнүгэр Николай Тарскай улааппыт, үлэлээбит Чараҥайын түөлбэтигэр ыһыах ыһыллар. Чараҥай түөлбэтиттэн төрүттээхтэр өбүгэлэрин сирин сөргүтэн, сылын аайы туох эмэ саҥаны киллэрэн, туруоран, ыһыах ыыталлара үтүө үгэскэ кубулуйда. Чараҥайдар үбүлүөйдээх биир дойдулаахтарыгар улахан болҕомтолорун ууран ыһыах тэрийээри сылдьаллар. Ол курдук, ыһыахтыыр сирдэригэр быйыл Н.Н. Тарскайга аналлаах өйдөбүнньүк бэлиэни оҥотторон сүрэхтиэхтэрэ. Онно эбии ыһыах биир сүрүн уратытынан экскурсия айан буолар. Чараҥай ыһыахтыыр сириттэн – Чараҥай оскуолата – киирии арка, стела – Арыы баһа алааска олорбут Афанасьевтар өтөхтөрө – Чараҥай сойууһа – Н.Н. Тарскай төрөөбүт Араҥастаах алааһа маршрутунан айан тэриллиэҕэ.
Үбүлүөйдээх сыл устата ыытыллыбыт тэрээһиннэртэн билиһиннэрдэххэ, ааспыт сыл сэтинньитигэр алын сүһүөх кылаас оҕолоругар гимнастикаҕа улуустааҕы күрэс Баатаҕай орто оскуолатыгар ыытыллыбыта.
Тохсунньу 30 күнүгэр Н.Н. Тарскай төрөөбүт күнүгэр диэри 100 хонук хаалбытын бэлиэтээн, Николай Тарскай сылын биллэрэр тэрээһини тэрийбиппит. Кулун тутар 5 күнүгэр Баатаҕай орто оскуолатыгар республикатааҕы I, улуустааҕы V научнай-практическай конференция ыытыллыбыта. Муус устар 13 күнүгэр республика ветераннарыгар уһулуччулаах тренер, биир дойдулаахпыт Тихон Готовцев аатынан волейбол турнира тэриллибитэ. Николай Тарскай төрөөбүт күнүгэр – ыам ыйын 8 күнүгэр бүттүүн республиканан үрдүк таһымнаахтык бэлиэтээтибит. Төрөөбүт нэһилиэгэ, улууспут нэһилиэктэрэ, тэрилтэлэрэ сарсыардаттан эти-хааны чэбдигирдэр, уһугуннарар сэрээккэлэри, библиотека тиһигин үлэһиттэрэ уһуйаан, оскуола оҕолоругар Тарскай диэн кимин, туох үтүөлээҕин билиһиннэрэр библиотечнай уруоктары ыыттылар. Баатаҕайдар чулуу киһибитигэр сүгүрүйэн, бу үөрүүлээх күн кини бюһугар сибэкки дьөрбөтүн уурууттан саҕалаан кылаас чаастарын, көрсүһүүлэри, спортивнай күрэхтэһиилэри быыстала суох ыыттыбыт уонна киэһээ өттүгэр орто оскуола коллектива “Үтүө аата умнуллубат!” уус-уран самодеятельность кэнсиэрин бэлэхтээтэ.
Баатаҕайдар биир дойдулаахпыт Н.Н. Тарскай аатын үйэтитиигэ уруккуттан даҕаны үгүс болҕомтону уурабыт. Саамай күүтэрбит уонна эрэнэрбит – саҥа оскуола тутуута. Оскуола, үөрэхтээһин эйгэтэ, оҕо-уруу эрэ баар буоллаҕына, нэһилиэк сайдар. Биһиги оскуолабыт аан бастаан Чараҥайга 1929 с. тутуллубута. Бу оскуолаҕа Тарскай бэйэтэ үөрэнэн, үлэлээн ааспыта. 1957 с. оскуоланы нэһилиэк киинигэр Биэттэҕэ көһөрөн аҕалан туппуттара. 2029 с. оскуолабыт 100 сылын бэлиэтиэхпит. Үгүс сыллар тухары саҥа оскуола тутуутун ыра санаа оҥостубуппут ыраатта, ол баҕа санаабыт олоххо киирэрин туохтааҕар да күүтэбит.
Үбүлүөйдээх сыл былааныгар киирэн баран, кэккэ биричиинэлэринэн тохтообут баҕа санааларбыт: уот ситимин күүһүрдүү, саҥа специалистарга уопсай дьиэ, култуура дьиэтэ уонна бары күүтэр киинтэн ититии ситимэ буолаллар. Бу үлэлэр инникитин салҕанан баралларыгар улахан эрэллээхпит. Н.Н. Тарскай үбүлүөйүгэр күүс-көмө, өйөбүл буолар улуус салалтатыгар, үөрэхтээһин, култуура, спорт үлэһиттэригэр, депутаппытыгар Алексей Троевка, биир дойдулаахтарбытыгар, нэһилиэкпит бары олохтоохторугар, аймахтарыгар улахан махталбытын тиэрдэбит.
Августина ПЕРМЯКОВА, олохтоох библиотекарь